День: 15 декабря 2022

Սովորել՝ Երկրի ձգողությունը:Ծանրության ուժ և մարմնի կշիռ:

Հայտնի է, որ Երկրագնդի մակերևույթից դեպի վեր կամ որոշակի բարձրությունից դեպի ներքև նետված ցանկացած մարմին ընկնում է Երկրի վրա: Ցած են ընկնում տերևները, ձեռքից բաց թողնված քարը, անձրևի կաթիլները, ձյան փաթիլները և այլն:
Դրա պատճառը Երկրի ձգողությունն է:
Երկիրն օժտված է իրեն մակերևութամոտ մարմինները ձգելու հատուկ ընդունակությամբ, այնքան ակնհայտ է, որ հայտնի է եղել մարդկությանը դեռևս քաղաքակրթության ծագման ժամանակաշրջանից:Տիեզերական ձգողության շնորհիվ է,որ բոլոր մոլորակները, այդ թվում նաև Երկիրը, պտտվում են Արեգակի շուրջը:
Այն ուժը,որով Երկիրն է դեպի իրեն ձգում որև մարմին,կոչվում է ծանրության ուժ:
Ծանրության ուժն ուղղված է դեպի Երկրի կենտրոնը, հետևաբար նրա տարբեր վայրերում տարբեր ուղղություն ունի. նշանակվում է՝ Fծ.: Ծանրության ուժը կախված է մարմնի զանգվածից. որքան մեծ է մարմնի զանգվածը, այնքան մեծ է նրա վրա ազդող ծանրության ուժը:

Մարմիններին ձգելը յուրահատուկ է ոչ միայն Երկրին, այլև` բոլոր երկնային մարմիններին: Լուսինը նույնպես ձգում է իր վրա գտնվող մարմիններին. դա զգացել են Լուսնի վրա իջած տիեզերագնացները: Արեգակի ձգողության շնորհիվ է, որ մոլորակները պտտվում են նրա շուրջը:
Այն ուժը, որով մարմինը Երկրի ձգողության հետևանքով ազդում է անշարժ հորիզոնական հենարանի կամ ուղղաձիգ կախոցի վրա, կոչվում է մարմնի կշիռ։
Մարմնի կշիռն ընդունված է նշանակել P տառով։ Երկրի նկատմամբ դադարի վիճակում գտնվող, ինչպես նաև ուղղագիծ հավասարաչափ շարժվող մարմնի կշիռը հավասար է նրա վրա ազդող ծանրության ուժին.

Ձգողության ուժ տեսանյութ:

Պատասխանել հարցերին

1. Ի՞նչ է մարմնի կշիռը:

Այն ուժը, որով մարմինը Երկրի ձգողության հետևանքով ազդում է անշարժ հորիզոնական հենարանի կամ ուղղաձիգ կախոցի վրա, կոչվում է մարմնի կշիռ։

1. Ո՞ր երևույթն են անվանում տիեզերական ձգողությունը:

Օրինակ՝ երբ Ցած են ընկնում տերևները, ձեռքից բաց է թողնվում քարը, անձրևի կաթիլները են թափվում նույնը ձյան փաթիլները և այլն կոչվում է տիեզերական ձգողություն։

1. Ո՞ր ուժն է կոչվում ծանրության ուժ:

Այն ուժը,որով Երկիրն է դեպի իրեն ձգում որև մարմին,կոչվում է ծանրության ուժ:

1. Բառերն ածանցների օգնությամբ այնպես փոխի՛ր, որ անձ ցույց տան: Թվի՛ր այն ածանցները, որոնց օգնությամբ անձ ցույց տվող բառեր ստացար:

Ա. Երգել — երգիչ (–իչ), երգչուհի (–իչ– ուհի)

ուսուցանել – ուսուցիչ (–իչ), ուսուցչուհի (–իչ– ուհի)

նկարել – նկարիչ (–իչ), նկարչուհի (–իչ– ուհի)

գործել – գործիչ (–իչ)

բնակվել – բնակիչ (–իչ), բնակչուհի (–իչ– ուհի)

հսկել – հսկիչ (–իչ)

լողալ – լողորդ (–որդ), լողորդուհի (–որդ– ուհի)

վարել – վարիչ (–իչ)

հաճախել – հաճախորդ (–որդ), հաճախորդուհի (–որդ– ուհի)

գնել – գնորդ (–որդ), գնորդուհի (–որդ– ուհի)

որսալ – որսորդ (–որդ)

պահել – պահակ (–ակ)

սուտ ասել – սուտլիկ (–լիկ), սուտասան (–ասան)

իշխել – իշխան (–ան), իշխանուհի(–ան– ուհի)

վեպ ասել – վիպասան (–ասան)

այցելել – այցելու (–ու)

վրեժ առնել – վրիժառու (–առու)

երկրպագել – երկրպագող (–ող)։

Բ. Հունձ, – հնձվոր (–վոր)

ուղի – ուղևոր (–վոր)

թագ – թագավոր (–ավոր), թագուհի (–ուհի)

զեն(ք) – զինվոր (–վոր)

դատ – դատավոր (–ավոր)

ձի – ձիավոր (–ավոր)

այգի – այգեպան (–պան)

հնոց – հնոցապան (–ապան)

ջրաղաց – ջրաղացպան (–պան)

խանութ – խանութպան (–պան)

նախիր – նախրապան (–ապան)

ուղտ – ուղտապան (–ապան)

պարտեզ – պարտիզպան (–պան)

էշ – իշապան (–ապան)։

2. Տրված բառերից նոր բառեր կազմի՛ր -ական կամ -ային ածանցներով:

Օրինակ՝

մանուկ — մանկական:

Լեռն – լեռնական, լեռնային

քաղաք – քաղաքական, քաղաքային

անձրև – անձրևային

բարեկամ – բարեկամական

շուն – շնային

անձն – անձնական, անձնային

զինվոր – զինվորական

ցամաք – ցամաքային

ծնունդ – ծննդական

տուն – տնական, տնային

անապատ – անապատական

դև – դիվական, դիվային

դյուցազն – դյուցազնական

աղաչ(ել) – աղաչական,

հրեշտակ – հրեշտակային

ստրուկ – ստրկական, ստրկային

պետ – պետական

տոհմ տոհմական, տոհմային

հանրապետ(ություն) հանրապետական,

խորհուրդ – խորհրդական, խորհրդային

1.  Բացատրի´ր նշված «ձմեռային» դարձվածքների իմաստները.

Ա) կյանքի ձմեռ – ծերություն

Բ) անձյուն ձմեռ – անճարակ մարդ

Գ) անցյալ ձմռան ձյուն – արժեք չունեցող

Դ) գլխին ձյուն գալ – վատ բան լինել։

2․Այբբենական կարգի տառերի հակառակ հաջորդականությամբ թվարկի´ր այս տարի սովորածդ ամենակարևոր բաները:

Մաթեմ, մայրենի, եկեղեցի, դպրոց, բասկետբոլ։

3․Գրի´ր, թե նշված թվականներից  յուրաքանչյուրը ո՞ր ստեղծագործությունների վերնագրերում է քեզ հանդիպել:

Ա) երեք – Երեք հրացանակիրները

Բ) տասներկու — Տասներկու աթոռ

Գ) քառասուն – Ալի Բաբան և քառասուն ավազակները

Դ) հազար – Հազարամյա ընկուզենին։

4․ Բացատրի´ր երեք դարձվածքների իմաստները և գտի´ր ավելորդ արտահայտությունը, որը չունի դարձվածային իմաստ: 

Ա) կարապի երգ – մահվան կամ հրաժեշտի երգ
Բ) ճնճղուկի սիրտ – փոքր սիրտ
Գ) հավի խելք – անխելք
Դ) ծիծեռնակի ձայն – դարձվածք չէ։

5․ Եթե հնարավոր լիներ, խաղալիքների փոխարեն ի՞նչ բառ-մաղթանքներով կզարդարեիր տոնածառը: Ի՞նչ բառ-մաղթանքով կզարդարեիր տոնածառի գագաթը:

Աստղի փոխարեն ես կգրեի խաղաղություն։ Իսկ Տոնածառը կզարդարեի ուրախություն, երջանկություն, առատություն, հաջողություն և առողջություն բարեմաղթանքներով։

6․Նշված բառերից տառեր օգտագործելով ու վերադասավորելով՝ հավաքի´ր այլ բառեր:

Եղջերվասահնակ – հակ, կավ, հավ, վարսակ, նավակ, եղանակ, վեհ, նկար, նվեր, ղեկ, Արա, ասա, սավան, սավանա, վարս, վնաս, արջ, հասակ։

ցրտաշունչ – շուն, ցուրտ, չար, նուշ, տուն, շատ, ուշ, չու, շունչ, աշուն, շուտ, արտ, Արտուշ, Արտաշ։

ձյունաճերմակ – ճերմակ, ձյուն, ճեմարան, Նարե, Նարեկ, կամար, մուկ, նկար, ունկ, երամ, երամակ, երկու, նամակ։

խնդրանք – խանդ, նրանք, դրանք, դրան, դա, նա, Քնար, քնար։

քաղցրավենիք – քաղցր, աղցան, աղաց, նա, ցավ, նավ, վերք, վարք, վանք, վար, ցանք, քաղաք, քաղց, Իրաք, Իրան, իրան։

տարեմուտ – տուտ, մետր, մարտ, Մարտ, արտ, տատ, տեր, երամ, տետր, մուտ։

7․Փոխադրի՛ր արևմտահայերեն հատվածը արևելահայերեն:

Կաղանդ պապա,
Որքան կրնաս, շուտ եկուր,
Ալ չեմ վախնար, ես կը սիրեմ քեզ հիմա․
Դուն մի նայիր իմ բառերուս կցկտուր,
Դէմքիս գոյնին ու քայլերուս դողահար։

Ձմեռ Պապիկ,
Որքան կարող ես, շուտ արի
Այլևս չեմ վախենում քեզանից
Եվ սիրում եմ քեզ հիմա․
Դու մի նայիր իմ կցկտուր բառերին,
Դեմքիզ գույնի ու դողահար քայլերիս։

8․Բացատրի´ր «մարդ» բառի հոմանիշների ծագումը, իմաստները․ 

Ա) մահկանացու – մահ ունեցող

Բ) ադամորդի – Ադամի որդի

Գ) հողածին – հողից ստեղծված։

9․ Պատկերացրո´ւ՝ Ձմեռ պապը քեզ խնդրել է գրել իր ամանորյա ուղերձի խոսքը՝ աշխարհի բոլոր մանուկներին ուղղված: Գրի´ր այդ ուղերձը՝ օգնելով նրան:

«Ձմեռ պապի ուղերձը»

Սիրելի մանուկներ, եկել եմ հեռու հեռավոր Լապլանդիայից։ Բարել եմ ձեզ բազմազան նվերներ և քաղցրավենիքներ։ Խոստացեք ինձ, որ ձեզ շատ լավ կպահեք, կլինաք մեծերին լսող, բարի, և կարգապահ։ Հիշեք, որ ես ձեր մասին ամենինչ գիտեմ, և ձեր նամակ խնդրանքները կատարելիս հաշվի եմ առնում, թե դուք ինչպես ես պահել ձեզ ողջ տարին։

Ձեր Սիրելի Ձմեռ Պապ։