День: 4 декабря 2025

Հատուկ պահպանվող տարածքներ։ ՀՀ «Կարմիր գրքերը»

Դաս § 21, էջ 62-64 պատմել։

Ученики, которым трудно читать на армянском языке, могут воспользоваться этой ссылкой, чтобы ознакомиться с материалом на русском языке ՝

Особо охраняемые территории Республики Армения

Վերհիշե՛լ նախորդ տարիներից, ի՞նչ է ազգային պարկը, արգելոցը, արգելավայրը, ռեկրեացիոն գոտին։

Ազգային պարկ – մեծ տարածք է, որտեղ պաշտպանում են բնությունը՝ անտառները, կենդանիներին, բույսերը, բայց մարդիկ կարող են նաև այցելել, հանգստանալ և զբոսնել հատուկ նշված տեղերով։

Արգելոց – տարածք, որտեղ բնությունը ամբողջությամբ պաշտպանված է․ այստեղ գրեթե ոչինչ չի կարելի անել․ ոչ կտրել, ոչ որսալ, ոչ շինարարություն։ Ամենախիստ պահպանվող տարածքն է։

Արգելավայր – տարածք, որտեղ նույնպես պաշտպանում են բնությունը, բայց կան որոշ թույլատրելի բաներ, օրինակ՝ գիտական աշխատանքներ կամ սահմանափակ այցելություն։ Պահպանությունը քիչ թե շատ մեղմ է, ոչ այնքան խիստ որքան արգելոցում։

Ռեկրեացիոն գոտի – հատուկ տարածք հանգստի ու ժամանցի համար․ այստեղ մարդիկ գալիս են զբոսնելու, վրաններ դնելու, հանգստանալու ու բնությունը վայելելու։

Բլոգում պատասխանել հարցերին և սովորել։

1․Նշե՛լ ազգային պարկի, արգելոցի և արգելավայրի տարբերությունները։

Ազգային պարկում բնությունը պահպանվում է, բայց որոշ սահմանափակ գործունեություն թույլատրվում է, արգելոցում ամեն ինչ արգելված է և ամբողջ տարածքը խիստ պահպանվում է, իսկ արգելավայրում պաշտպանվում են միայն որոշակի բույսեր, կենդանիներ կամ օբյեկտներ։

2․Քանի՞ ազգային պարկ ունենք Հայաստանում, նշե՛ք դրանց անունները և նկարագրե՛ք յուրաքանչյուրը։

Հայաստանում կան 4 ազգային պարկ՝ Սևան, Դիլիջան, Արփի լիճ և Արևիկ, որոնցում պաշտպանվում է լիճը, անտառները, հազվագյուտ կենդանիներն ու թռչունները։

3․Քանի՞ արգելոց ունենք Հայաստանում, թվարկե՛ք դրանց անունները և նկարագրե՛ք յուրաքանչյուրը։

Հայաստանում կան 3 արգելոց՝ Խոսրովի, Շիկահողի և Էրեբունի, որտեղ պահվում են հազվագյուտ բուսատեսակներ, անտառներ, կենդանիներ և վայրի ցորենի տեսակներ։

4․Հայաստանում քանի արգելավայր ունենք — թվարկել մի քանիսը։

Հայաստանում կա ավելի քան 25 արգելավայր, օրինակ՝ Շիկահողի Սոսու պուրակը և այլ տարածքներ, որտեղ հատուկ պահպանվում են որոշ բույսեր, կենդանիներ կամ բնության օբյեկտներ։

5․Բնական հուշարձանները ինչպիսի՞ նշանակություն ունեն։ Թվարկե՛ք մի քանիսը։

Բնական հուշարձանները գիտական, մշակութային և գեղեցկության տեսանկյունից կարևոր են։ Օրինակ՝ Ջերմուկի, Շաքիի և Թռչկանի ջրվեժներ, «Սատանի կամուրջ» (Որոտան գետ), Մոզրովի և Մագիլի քարանձավներ:

6․Ինչի համար է նախատեսված «Կարիր» գիրքը։ Նշե՛ք «Կարմիր գրքում» գրանցված մի քանի բույս և կենդանի

«Կարմիր գիրքը» ցույց է տալիս, թե որ բույսերն ու կենդանիներն են վտանգված և անհետանալու սպառնալիքի տակ։

Բույսեր․ Թախթաջյանի կաթնուկ, հատապտղային կենի, արարատյան իշամոռուկ
Կենդանիներ․ Բեզոարյան այծ, հայկական մուֆլոն, երկարականջ ոզնի, սև անգղ

Լրացուցիչ կարող եք ուսումնասիրել հետևյալ նյութերը՝

• Խոսրովի անտառ պետական արգելոց
• «Շիկահող» պետական արգելոց
• «Արփի լճի» ազգային պարկ
• «Արևիք» ազգային պարկ
• «Դիլիջան» ազգային պարկ 
• «Սևան» ազգային պարկ

Կարող եք դիտել նաև այս տեսանյութերը

Հայաստանի Կարմիր Գիրք

Էկոհարթակ․ Կարմիր գիրք

ա)

x ∈ (-6, 1] ∪ [4,+∞)

բ)

x ∈ (-∞, -5) ∪ [0,+∞)

գ)

x ∈ (-∞, -20) ∪ (-6, 9]

դ)

x ∈ (6, 27]

ե)

x ∈ (-∞, -5) ∪ [-1, 2) ∪ (2, +∞)

զ)

x ∈ (-∞, -0.5) ∪ (-0.5, 5]

1. Լրացնել բաց թողնված տառերը և կետադրել։ 

Ագուլիսի փողոցներն ու հրապարակները լցվել էին մարդկային խառնիճաղանչ բազմությամբ։ Թափառական խաշնարածները խայտաբղետ հագուստներով ու զենքերով լցվել էին ամենուրեք։ Զարմանքով, անթաքույց հիացմունքով էին նայում նրանք քաղաքի մեծահարուստ վաճառականների պալատներին, տասնմեկ վանքերի վեղարածածկ գմբեթներին, շուկայի անհատնում բարիքներին՝ ակնեղենի ու մետաքսի կրպակներին։ Երբեմն անստույգ քաղաքը, որտեղ արգելված էր անասուն պահել, կառք անգամ թույլ չէին տալիս մտնել փողոցները՝ ապականվեց ձիերի ու ջորիների  աղտեղությունից, ողողվեց անմեղ մարդկանց արյամբ։ 

Գեղեցիկ ու հարուստ էր Ագուլիսը։ Լինելով մի խոր կիրճի մեջ՝ երեք կողմից գոտեվորված էր ժայռակոփ պարիսպներով։ Բաց էր միմիայն Արաքս գետի կողմը, որը պատած էր խառնախիտ այգիներով և մի հզոր ամրակուռ պարսպով։ 

Քաղաքից փոքր-ինչ դուրս՝  ձորալանջին, սիգապանծ  վեր էր խոյանում Թովմա առաքյալի  հնությունից մամռակալած վանքը։ Տաճարի դուռը զարդարված էր փղոսկրյա դրասանգներով, իսկ գմբեթին շողշողում էր ոսկե քանդակազարդ խաչը։ Պակաս շքեղ չէին մյուս վանքերը ու տաճարները։ Քաղաքի նեղ փողոցներով՝  քարե առվակների միջոցով գիշերուզոր քչքչալով վազում էին սառնորակ ջրերը, որոնք ոռոգում էին քաղաքի այգիները։  

2. Բացատրիր բառերը՝ խանիճաղանջ, խաշնարած, խայտաբղետ, անթաքույց, վեղարածածկ, ակնեղեն, կրպակ, կիրճ, խառնիխուռն, ամրակուռ, սիգապանծ, դրասանգ։ 

Խառնիճաղանջ — խառն, անկարգ

Խաշնարած — հովիվ

Խայտաբղետ — գույնզգույն 

Անթաքույց — չթաքցրած

Վեղարածածկ — հայ կրոնավորի գլխի ծածկույթ

Ակնեղեն — թանկագին քարեր

Կրպակ —  փոքրիկ խանութ

Կիրճ — ձոր

Խառնիխուռն — անկարգ

ամրակուռ — ամուր ամրացված

սիգապանծ — բարձրաբերձ

դրասանգ — ծաղկեպսակ

3. Բառակազմորեն վերլուծի՛ր հետևյալ բառերը՝ մարդկային, բազմություն, մեծահարուստ, ակնեղեն, մետաքսյա, հնություն, սառնորակ։ 

Մարդկային — ածանցավոր

Բազմություն — ածանցավոր

Մեծահարուստ — բարդ

Ակնեղեն — ածանցավոր

Մետաքսյա — ածանցավոր

Հնություն — ածանցավոր

Սառնորակ — բարդ

4. Ներգործական կառուցվածքի նախադասությունները դարձնել կրավորական։ 

Իրիկնային ամպրոպաբեր ամպերը արագորեն պատում են երկինքը։

Իրիկնային երկինքը արագորեն պատվում են ամպրոպաբեր ամպերով:

Լուսնի կաթնագույն շողերը լուսավորեցին գետ արծաթազօծ գոտին։

Գետի արծաթազօծ գոտին լուսավորվեց լուսնի կաթնագույն շողերով:

Հարյուրավոր էլեկտրական լամպեր լուսավորում էին հովտի երկայնքը։

Հովտի երկայնքը լուսավորվում էր հարյուրավոր էլեկտրական լամպերով:

Անավարտ հուշարձանի շինարարությունն ավարտում է որդին։

Անավարտ հուշարձանի շինարարությունն ավարտվում է որդու կողմից։

Երերկոյան ոստիկանությունը շրջապատել էր սրճարանը։

Երեկույան սրճարանը շրջաապատվել էր ուստիկանության կողմից:

Գնդիկախաղի սեղանը նրանք դրել էին դահլիճի ուղիղ կենտրոնում։

Գնդիկախաղի սեղանը դահլիճի ուղիղ կենտրոնում դրվել էր նրանց կողմից:

5. Կրավորական կառուցվածքի նախադասությունները վերածել ներգործական կառուցվածքի նախադասության։ 

Երկինքը պատռվեց հազար միլիմետրանոց թնդանոթի պայթյունից։

հազար միլիմետրանոց թնդանոթի պայթյունը պատռեց երկինքը:

Ողջ բուսական և կենդանական աշխարհը ոչնչացվել էր սառնամանիքից։

Սառնամանիքը ոչնչացրել էր ողջ բուսական և կենդանական աշխարհը:

Նիհարությունից անճանաչելիորեն սրվել էր նրա դեմքը։

Նիհարությունը անճանաչելիորեն սրել էր նրա դեմքը։

Նա հուզվում էր ամենաչնչին բաներից։

Ամենաչնչին բաները հուզում էին նրան:

Վաչեի սպանությունը դրդված էր միայն չարությունից ու նախանձից։

Չարությունն ու նախանձը Վեչեին դրդեցին սպանության:

Նրա մտքի ընթացքը խախտվեց ջղային մի սարսուռից։

Ջղային սարսուռը խախտեց նրա մտքի ընթացքը:

1. Կարդա՛ մտքերը՝ յուրաքանչյուրի դիմաց գրելով փա՞ստ է, թե՞ պնդում։ 

Հայոց գրերը ստեղծել է Մեսրոպ Մաշտոցը 405 թվականին։ — Փաստ

Հայոց գրերի ստեղծումը նպաստեց հայ ազգային ինքնության և մշակույթի պահպանմանը։ — Պնդում

Մուրացանը 19-րդ դարի հայ գրող է, ով իր ,,Առաքյալը,, վիպակում ցույց է տալիս գյուղի այնպիսի պատկեր, որը տարբերվում է գլխավոր հերոսի պատկերացումներից։ — Փաստ

Ցանկացած մարդ, հանդիպելով իր սպասումները չարդարացնող իրադրության, պարտավոր է մտածել, որ ինքը ևս պատասխանատու է իրավիճակը փոխելու հարցում։ — Պնդում

Գուրգեն Մահարին 20-րդ դարի հայ գրականության խոշոր դեմքերից է, ով իր ,,Էջմիածին,, ստեղծագործությունում պատմել է գաղթի և որբության մասին։ — Փաստ

Ողբերգական իրադարձությունների հետևանքով ուժեղ անհատը ստեղծում է ապրելու իր բանաձևը։ — Պնդում

Տարբեր ժամանակներում որբությունն ու գաղթն ունեն նույն դեմքը։ — Պնդում

Հրանտ Մաթևոսյանը արձակագիր է, ով ,,Կանաչ դաշտը,, ստեղծագործության մեջ արտացոլել է գոյության կռիվը, նկարագրել մայրական սիրո դրսևորումը։ — Փաստ

Մայրական սերը բնության ամենահզոր գործիքն է՝ կյանքի հավերժությունն ապահովող։ — Պնդում

,,Նռնենիներ,, պատմվածքը գրել է Վ․ Սարոյանը։ — Փաստ

Նռնենիների այգի տնկելը հայրենիքը վերագտնելու երազանքի խորհրդանիշն էր։ — Պնդում

Արտաշես թագավորը իրականցրեց հողային բարեփոխումներ, որով տարանջատեց մասնավոր հողատիրությունը համայնքային հողերից։ — Փաստ

Արտաշես Ա թագավորը բանիմաց տնտեսագետ էր։ — Պնդում

2. Պնդում ձևակերպիր հետևյալ թեմաների շուրջ։ 

Ա․ Անհաղթ խալիֆան համանուն ստեղծագործության հերոսն է, ով կարևորոում է երաժշտությունը։ 

Անհաղթ խալիֆան վատ արքա էր:

Բ․ Հետաքրքրասեր Բասեին սիրում էր տարբեր հարցեր տալ և քննել պատասխանները։ 

Բասեինը հարցասեր և քննադատ մարդ էր:

Գ․ ,,Մի հին չինական զրույց,, ստեղծագործության կայսրը հրամայեց սև գլխարկները փոխարինել սպիտակներով։ 

Կայսեր սխալ հրամանը վատ արդյունք տվեց:

Պատրաստվե՛ք դաս-քննարկման՝
Թեմա 8․Երեխայի իրավունքների մասին կոնվենցիան՝ որպես երեխայի պաշտպանության երաշխավոր

Առաջադրանք
1․ Ընթերցե՛ք Երեխայի իրավունքների մասին կոնվենցիան  և առանձնացրե՛ք այն հոդվածները, որոնք այնքան էլ չեն գործում իրական կյանքում /բլոգային աշխատանք/․

Հ ո դ վ ա ծ  6

1. Մասնակից պետություններն ընդունում են, որ յուրաքանչյուր երեխա ունի կյանքի անկապտելի իրավունք:

2. Մասնակից պետությունները հնարավոր առավելագույն չափով ապահովում են երեխայի գոյատևումը և առողջ զարգացումը:

Հ ո դ վ ա ծ  9

1. Մասնակից պետություններն ապահովում են, որ երեխան, հակառակ ծնողների ցանկության, չբաժանվի նրանցից, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ իրավասու մարմինները գործող օրենքի և ընթացակարգի համաձայն կայացնեն որոշում, ինչը ենթակա է դատական վերահսկողության, որ այդպիսի բաժանումն անհրաժեշտ է երեխայի շահերը լավագույնս պաշտպանելու տեսակետից: Նման որոշում կարող է անհրաժեշտ լինել այս կամ այն կոնկրետ դեպքում, օրինակ, երբ ծնողները դաժանորեն են վարվում երեխայի հետ կամ հոգ չեն տանում նրա մասին, կամ երբ ծնողներն առանձին են ապրում և հարկ է որոշում կայացնել երեխայի բնակության վայրի վերաբերյալ:

2. Սույն հոդվածի 1-ին կետի համաձայն ցանկացած քննության ընթացքում բոլոր շահագրգիռ կողմերին հնարավորություն է տրվում մասնակցել քննությանը և ներկայացնել իրենց տեսակետները:

3. Մասնակից պետությունները հարգում են ծնողներից մեկից կամ երկուսից բաժանված երեխայի իրավունքը՝ կանոնավոր կերպով անձնական հարաբերություններ և ուղղակի կապեր պահպանելու ծնողների հետ, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա հակասում է երեխայի լավագույն շահերին:

4. Այն դեպքերում, երբ այդպիսի բաժանումը հետևանք է մասնակից պետության որևէ գործողության, ինչպիսին է մեկ կամ երկու ծնողների կամ երեխայի կալանքը, ազատազրկումը, աքսորը, տեղահանությունը կամ մահը (ներառյալ տվյալ անձի՝ պետության վերահսկողության տակ գտնվելու ժամանակ ցանկացած պատճառով վրա հասած մահը), այդ մասնակից պետությունը ծնողներին, երեխային, կամ, եթե դա անհրաժեշտ է, ընտանիքի այլ անդամին, նրանց խնդրանքով տրամադրում է համապատասխան տեղեկատվություն՝ ընտանիքի բացակա անդամի (անդամների) գտնվելու վայրի վերաբերյալ, եթե այդպիսի տեղեկատվությունը վնաս չի հասցնում երեխայի բարեկեցությանը: Մասնակից պետությունները հետագայում ապահովում են, որպեսզի այդպիսի խնդրանքով դիմելն ինքնըստինքյան չհանգեցնի անբարենպաստ հետևանքների համապատասխան անձի (անձանց) համար: