День: 6 ноября 2025

Թեմա՝ ՀՀ ՄԱԿԵՐԵՎՈՒՅԹԸ

Օգտագործվող քարտեզ՝

Սովորել դասագրքի & 12-ը , էջ 34-37

Պատասխանել բլոգում հետևյալ հարցերին՝

Ա մակարդակ	Բ մակարդակ
Նշի՛ր Հայաստանի ամենաբարձր կետը և դրա բարձրությունը։	Թվարկի՛ր հյուսիսային լեռնաշղթաների ներքին շարի անունները։
Նշի՛ր Հայաստանի երեք լեռնաշղթա։	Թվարկի՛ր հարավային լեռնաշղթաների անունները։
Որքա՞ն է բարձրության տարբերությունը Հայաստանի ամենաբարձր և ամենացածր կետերի միջև։	Թվարկի՛ր հյուսիսային լեռնաշղթաների արտաքին շարի անունները։
Նշի՛ր չորս լեռնագրական մարզերը։	Ինչո՞ւ են հարթավայրերում ավելի շատ բնակավայրեր, քան լեռներում։
Նշի՛ր գոնե երկու մարզ, որոնք ունեն լեռնային մակերևույթ։	Թվարկի՛ր հյուսիսային լեռնաշղթաների արտաքին շարի անունները։

Ա՝

1. Արագածի լեռնագագաթը:

2. Արագած, Փամբակ, Զանգեզուր:

3. մոտ 3700 — մ տարբերությամբ:

4. Հյուսիսային, հարավային, հրաբխային, միջինարաքսյան

5. Հյուսիսային և հարավային մարզերը:

Բ՝

1.Բազում, Շիրակ,Փամբակ, Ծաղկունյաց.

2. Ուրծ, վայք, Զանգեզուր:

3. Վիրահայոց, Գոգարաց, Միաձոր:

4. Քանի որ լեռները հարթ չեն, և ապրելը այնտեղ ավելի դժվար է:

Դասի ընթացքը՝

Էկրանին դրված քարտեզի միջոցով վերևից նայենք մեր երկրին ․
Ինչպիսի՞ է Հայաստանը՝ բարձր ու քարե՞, թե հարթ ու կանաչ»։

Քարտեզում Հայաստանը բարձր ու քարե է, քանի որ այն լեռնային երկիր է, և անհարթ է:

Դասարանում պատասխանել հետևյալ հարցերին՝

• Ո՞րն է ՀՀ ամենաբարձր լեռը։

Արագածը:

• Որտե՞ղ է ամենացածր կետը։

Դեբեդ:

• Ո՞ր մարզերն են ամենալեռնայինը։

Հյուսիսային և Հարավային մարզերը:

• Ի՞նչ առավելություն ունի հարթավայրում ապրելը։

Հարթավայր ասելով, նշանակում է հարթ, որը արդեն ապրելը առավելություն է: Նաև հողը բերի է, եղանակը մեղմ է, նաև կան ճանապարհներ:

• Ի՞նչ բարձրության տարբերություն կա Հայաստանի ամենաբարձր և ամենացածր կետերի միջև։

3700 մ

ա)

D = 16 + 20 = 36 = 6²

x1 = 1 , x2 = -5

Oy = (0, -5) Ox = (1, 0) (-5, o)

xo = -2 , yo = -9

(-2, -9)

բ)

D = 20 — 20 = 0

x = -√5 = -2.2

Oy = (0, 5) Ox = (-2.2, 0)

xo = -2.2 , yo = 0

(-2.2, o)

գ)

D = 225 — 200 = 25 = 5²

x1 = 2 , x2 = 1

Oy = (0, 10) , Ox = (2, 0) (1, 0)

xo = 1.5, yo = -1.25

(1.5, -1.25)

դ)

D = 81 — 160 = -79

Oy = (0, 10) Ox = հատում չկա

xo = 1.125 , yo = 4.9

(1.125, 4.9)

ե)

D = 16 = 4²

x1 = 1, x2 = 3

Oy = (0, -6), Ox = (1, 0) (3, 0)

xo = 2, yo = 2

(2, 2)

զ)

D = -8

Oy = (0, -6) Ox = հատում չկա

xo = 1.3, yo = -0.7

(1.3, -0.7)

ա) D = 0

x = -2

Oy = (0, -8) Ox = (-2, 0)

բ) D = 100 = 10²

x1 = -4, x2 = -0.7

Oy = (0, -8) , Ox = (-4, 0) (-0.7, 0)

գ) D = 121 = 11²

x1 = -5, x2 = 0.5

Oy = (0, 5) Ox = (-5, 0) (0.5 , 0)

դ) D = 36 — 44 = -8

Oy = (0, 11), Ox = հատում չկա

ե) D = 256 — 400 = -144

Oy = (0, 25), Ox = հատում չկա

զ) D = 289 = 17²

x1 = 8, x2 = -2

Oy = (0, -2), Ox = (8, 0) (-2, 0)

c = -4

-1/2x² — 2x + 5

բ) x1 + x2 = -b/a

-5 — 9 = -b/a

-14 = -b/a

b = 14a

xo = -b/2a = -14a/2a = -7

գ) x1 + x2 = -b/a

-3 + 9 = -b/a

6 = -b/a

b = -6a

xo = 6a/2a = 3

դ) -6 + 0 = -b/a

xo = -6a/2a = -3

1). Մետաղ—>հիմնային օքսիդ—>հիմք—>աղ`  Mg —>  MgO —>  Mg(OH)₂ —> MgCl₂

2). Ոչ մետաղ—> թթվային օքսիդ—> թթու —> աղ`  P—> P₂O₅—> H₃PO₄ —> Na₃PO₄

Առաջադրանք. 1.  Գրեք 1). Անօրգանական  շղթայի  իրականացրած  ռեակցիաների հավասարումները, նշեք  ռեակցիայի տեսակը և կատարեք  հաշվարկ.  որքա՞ն  աղ  կստացվի, եթե  փորձի  համար  վերցրել  եք  a գ  մագնեզիում (ընդունել, որ  բոլոր  ռեակցիաները ընթանում  են  քանակապես):

ՓՈՐՁ 1. Օքսիդների ստացում այրման ռեակցիաներով: Ո՞րն է այրման ռեակցիան:

P + O2 = P2O5 ( +Q (ջերմնանջատիճ ռեակցիա է, միացման ռեակցիա է, օքսիդավերականգման ռեակցիա, վերոքս ռեակցիա

Mg + O2 = MgO (+Q, ջերմանջատիչ ռեակցիա, միացման ռեակցիա է, օքսիդավերականգման ռեակցիա, վերոքս ռեակցիա

Al + O2 = Al2O3 (+Q, ջերմանջատիչ ռեակցիա, միացման ռեակցիա է, օքսիդավերականգման ռեակցիա, վերոքս ռեակցիա

խառը օքսիդ — F3O4

Fe + O2 = FeO

Fe + O2 = Fe2O3

Թաղանթանյութի և բջջանյութի այրումը:

(C6H10O5)n + O2 —> Co2 + H2O

Ֆրիդա Կալո. «Երկու Ֆրիդա»

Միևնույն քաղաքում ապրում էին երկու քանդակագործ։ Նրանցից ամեն մեկի հոգում, ինչպես արևը երկնքի խորքում, բոցավառվում էր գեղեցիկի կատարելատիպը։ Եվ նրանցից ամեն մեկը ճգնում էր իր հոգու այդ անձև, անմարմին գեղեցկությունը դրսևորել, հանել հոգու անհունից, ձև ու մարմին տալ նրան, դարձնել ըմբռնելի, շոշափելի։
Եվ ուժգնապես տենչում էին նրանք իրենց ներաշխարհի կատարելատիպ գեղեցիկը իրացնել-առարկայացնել, անմահացնել հավերժորեն։
Եվ նրանցից ամեն մեկը վեր առավ մարմարիոնի զանգվածը և աշխատեց նրա վրա. մեկն աշխատում էր գիշեր և ցերեկ, ցերեկ և գիշեր, ճգնելով և տառապելով, լուռ և մտախոհ, իսկ մյուսն՝ ուրախ և զվարթ երգը շուրթերին, մանկան պես խաղալով մարմարիոնի հետ։
Մեծ ամբոխը, որ խռնվում է շուկաներում և հրապարակներում, որ հացից հետո գեղեցկություն է որոնում հրճվելու համար, լռիկ ու հետաքրքիր դեգերում էր անխոնջ մեծ արվեստագետների տան շուրջը՝ գոնե մի անգամ տեսնելու այն վսեմական գեղեցկության մի ճաճանչը, որ բխում է նրանց ստեղծագործ հոգու անհունից, ինչպես արևը տիեզերական մռայլների անդունդներից։
Եվ հասավ օրը, երբ առաջին արվեստագետը ավարտեց իր երկը, և շղարշների ներքո պարուրված նրա քանդակածոն հրապարակ տարվեց։
Ամբոխը ծով էր կապել հրապարակում և ալիք-ալիք կանգնել. բացին շղարշները, և արևի ոսկեհուռ սլաքների տակ շողաց շուշանափայլ — մի չքնաղագեղ կույսի անդրի։
Եվ ամբոխը հոգեզմայլ և հափշտակված՝ ծունր իջավ գեղեցկի առջև, երկրպագեց նրա կատարելատիպին, ներբողներ երգեց արվեստագետին։
Իսկ ինքը, ձուլված  ամբոխի մեջ, նրա շարքերում, նրա հետ ծնրադիր երկրպագում էր իր ստեղծագործությունը, գոհունակ և հիացած իր անրջական գեղեցկի մարմնացումով։
Եվ խոսում էր ինքն իր սրտի հետ. -«Իմ հոգում կատարյալ գեղեցիկն էր բոցավառվում. և ես կարողացա արտահայտել բոլորը, ամբողջը, իմ սրբության սրբությունը, որին ես պաշտում եմ»։

Հասավ այն օրը, երբ մյուս արվեստագետը, որ ստեղծագործում էր երգով ու խաղով, ավարտեց իր երկը. և շղարշների ներքո պարուրված նրա քանդակածոն հրապարակ տարվեց։ Բացին շղարշները, և արևի ոսկեհատ սլաքների տակ շողշողաց շուշանափայլ մարմարիոնը — մի հիացական, գեղահրաշ կույսի անդրի։
Ամբոխը, որ անշշուկ՝ ծով էր կապել հրապարակում և ալիք-ալիք կանգնել, երբ տեսավ անդրին, մի մարդու պես գետին խոնարհվեց, երկրպագեց և ծովի նման շառաչեց.
-Ահա՛ իսկական գեղեցիկը, միակ կատարյալը՝ անմահ և հավերժական. փա՜ռք և սքանչցում մեծ արվեստագետին. նա տվեց մեզ մեծ գեղեցկությունը։
Այդ միջոցին մեծ արվեստագետը, որ կանգնել էր անդրիի մոտ՝ մռայլ աչքերով և մթին կնճիռներով, խորհում էր իր հոգու օվկիանում. «Իմ մեջ տիեզերական գեղեցիկն է ապրում, և իմ հոգում գեղեցկության արևներ են բոցավառվում, որոնցից ես մի նսեմ շողք միայն կարողացա խլել արտահայտելու, մարմնացնելու համար, բայց տիեզերքը մնաց իմ մեջ նորից անձեռնմխելի, իմ մեջ մեծ լռությունն է ծավալվում, ես մի նսեմ հնչյուն միայն կարողացա պոկել այդ մեծ լռությունից, բայց նա՝ բոլոր-բովանդակ մնաց համր ու անխոս իմ մեջ. արդյոք կարո՞ղ եմ հոգուս բոլոր արևները արտաշխարհ հանել, մեծ լռությանը լեզու տալ, և արդյոք ամբոխը պիտի հասկանա՞…»։
Եվ նա մռայլը աչքերին՝ վեր առավ մուրճը անդրին փշրելու համար, սակայն շրջապատ-մարդիկ բռնեցին նրա բազուկը, և ամբոխն աղաղակեց.
-Մեծ արվեստագե՛տ, նվիրիր այն մեզ, խնայիր մեզ, նա մեր գեղեցկի աստվածն է այսուհետ. մենք պաշտում ենք նրան…
Եվ արվեստագետը նորից խորհեց իր հոգու օվկիանում. «Ա՛յն, ինչ որ տվի աղքատ ամբոխին- դա փշրանքն էր հոգուս հարստության. և ա՛յն, ինչ որ թափվեց իմ գեղեցկության տիեզերական բաժակից, նա ընկավ ամբոխի վրա և ամբոխացավ. ուրեմն այդ թո՛ղ նրան լինի, ինձ նա պետք չէ, ես բարձր եմ նրանից. նա կատարյալը չէ. նա ես չեմ…»։

Ապա հեռացավ հպարտ ու մենակ, մեկուսացավ և զվարթագին սուզվեց իր հոգու անհունի մեջ՝ ստեղծագործելու բուռն տենչով, որ մեծ լռությանը լեզու տա և գեղեցկի կատարելությանը մարմին զգեցնե՝ իրականացնելու իր հոգին բոլոր հավիտյանների համար։

———

1. Առանձնացրո՛ւ երկու արվեստագետների ստեղծագործությունների նկարագրությունը։

Եվ նրանցից ամեն մեկը վեր առավ մարմարիոնի զանգվածը և աշխատեց նրա վրա. մեկն աշխատում էր գիշեր և ցերեկ, ցերեկ և գիշեր, ճգնելով և տառապելով, լուռ և մտախոհ,

«Իմ հոգում կատարյալ գեղեցիկն էր բոցավառվում. և ես կարողացա արտահայտել բոլորը, ամբողջը, իմ սրբության սրբությունը, որին ես պաշտում եմ»։

իսկ մյուսն՝ ուրախ և զվարթ երգը շուրթերին, մանկան պես խաղալով մարմարիոնի հետ։

«Իմ մեջ տիեզերական գեղեցիկն է ապրում, և իմ հոգում գեղեցկության արևներ են բոցավառվում, որոնցից ես մի նսեմ շողք միայն կարողացա խլել արտահայտելու, մարմնացնելու համար, բայց տիեզերքը մնաց իմ մեջ նորից անձեռնմխելի, իմ մեջ մեծ լռությունն է ծավալվում, ես մի նսեմ հնչյուն միայն կարողացա պոկել այդ մեծ լռությունից, բայց նա՝ բոլոր-բովանդակ մնաց համր ու անխոս իմ մեջ. արդյոք կարո՞ղ եմ հոգուս բոլոր արևները արտաշխարհ հանել, մեծ լռությանը լեզու տալ, և արդյոք ամբոխը պիտի հասկանա՞…»։

2. Դո՛ւրս գրիր երկու արվեստագետների մտքերը իրենց ստեղծագործությունների վերաբերյալ։ Մեկնաբանի՛ր դրանք։ 

«Իմ հոգում կատարյալ գեղեցիկն էր բոցավառվում. և ես կարողացա արտահայտել բոլորը, ամբողջը, իմ սրբության սրբությունը, որին ես պաշտում եմ»։

Առաջին արվեստագետի մտքերը ցույց են տալիս, որ նա ստեղծագործելու գործընթացն ապրում է ուրախությամբ և ազատությամբ։

«Իմ մեջ տիեզերական գեղեցիկն է ապրում, և իմ հոգում գեղեցկության արևներ են բոցավառվում, որոնցից ես մի նսեմ շողք միայն կարողացա խլել արտահայտելու, մարմնացնելու համար, բայց տիեզերքը մնաց իմ մեջ նորից անձեռնմխելի, իմ մեջ մեծ լռությունն է ծավալվում, ես մի նսեմ հնչյուն միայն կարողացա պոկել այդ մեծ լռությունից, բայց նա՝ բոլոր-բովանդակ մնաց համր ու անխոս իմ մեջ. արդյոք կարո՞ղ եմ հոգուս բոլոր արևները արտաշխարհ հանել, մեծ լռությանը լեզու տալ, և արդյոք ամբոխը պիտի հասկանա՞…»։

Երկրորդը արվեստագետը գիտակցում է, որ իր ստեղծագործությունը միայն փոքր մասն է իր հոգու գեղեցկության, ու մնում է մտահոգ, որ ամբոխը չի կարող լիովին հասկանալ նրա արվեստի խորությունը։

3.Ինչո՞ւ երկրորդ քանդակագործը, տեսնելով ամբոխի հիացմունքը, ցանկացավ փշրել իր ստեղծագործությունը։ Ի՞նչ ներքին պայքար էր տեղի ունենում նրա մեջ։

Երկրորդ քանդակագործը տեսնելով, որ մարդիկ իր քանդակը սիրում են, ուզում էր այն փշրել, որովհետև նա մտածում էր, որ այն լիովին չի ցույց տալիս իր հոգու գեղեցկությունը։

4. Արդյոք առաջին քանդակագործը իրականում ավելի մոտ էր գեղեցկությանը, թե երկրորդը, որ տառապում էր գիշեր ու ցերեկ։ Իսկ ո՞րն է ավելի մոտ քո պատկերացրած արվեստագետին։

Առաջին քանդակագործը, որը աշխատում էր գիշեր ու ցերեկ, տառապում էր և կենտրոնացած էր, իր ստեղծագործության մեջ փորձում էր փոխանցել իր հոգու ամբողջ գեղեցկությունը։ Այդ իմաստով նա ավելի մոտ էր կատարյալ գեղեցկությանը, որովհետև նրա արվեստը վեր էր գալիս ներքին, խորը զգացմունքներից, ոչ միայն տեսողական հիացմունքից։

Երկրորդը ստեղծում էր ուրախությամբ, խաղով, և նրա քանդակը գեղեցիկ էր ու հաճելի, բայց նա մի փոքր պակաս խորությամբ էր արտահայտում հոգու գեղեցկությունը, որովհետև մի մասը դեռ ներսում էր մնացել։

5.Ամբոխը երկրպագում է երկու արձաններին նույն կերպ. արդյոք դա նշանակում է, որ հրապարակի մարդիկ իսկապես հասկանում են գեղեցկությունը, թե պարզապես արձագանքում են երևույթին։

Ամբոխի երկրպագությունը չի նշանակում, որ մարդիկ իսկապես հասկանում են գեղեցկությունը։ Նրանք գնահատում են այն, ինչ տեսնում են՝ գեղեցիկ ու տպավորիչ է արտաքինից։

6.Երկրորդ քանդակագործի խոսքը՝ «նա կատարյալը չէ, նա ես չեմ» ինչպե՞ս ես մեկնաբանում։

Այն նշանակում է, որ նա զգում է իր ստեղծագործության սահմանափակությունը։ Քանդակը գեղեցիկ է, բայց չի արտահայտում նրա ամբողջ հոգին և ներաշխարհը։ Նա կարծում է, որ իր իսկ ստեղծագործությունը դեռ բավարար չէ իր գաղափարի, իր ամբողջականությունը փոխանցելու համար։

7.Քո կարծիքով, կարողանո՞ւմ էր առաջին քանդակագործը իսկապես մեկ առ մի արտահայտել իր փափագած գեղեցկությունը, թե՞ նա պարզապես ավելի բավարարված էր։

Իմ կարծիքով, առաջին քանդակագործը շատ մոտ էր իր փափագած գեղեցկությանը, բայց երբեք լիովին չէր արտահայտել այն։ Նա մշտապես զգում էր, որ իր ստեղծածը միայն փոքր մասն է իր հոգու գեղեցկության։

8. Արդյոք այս միտքը համապատասխանում է ստեղծագործությանը՝ Արվեստի ընկալումը միշտ չէ, որ համընկնում է ստեղծողի ներքին ճշմարտության հետ։

Այո, քանի որ յուրաքանչյուր մարդ արվեստը տեսնում է իր ձևով։

Երջանկությունը գալիս է այն ժամանակ, երբ դու ինչ-որ բան սկսում ես սիրել ու գնահատել։ Երջանկությունը չեն փնտրում հեռուներում, այլ փորձում են այն հասկանալ իրենց ներսում։ Շատ մարդիկ սխալմամբ կարծում են, որ երջանկությունը կապված է մեծ հաջողությունների, հարստության կամ ուրիշների կարծիքների հետ, բայց իրականում այն ավելի մոտ է, քան թվում է։

Մարդիկ հաճախ մոլորվում են իրենց ցանկությունների մեջ և չեն նկատում փոքր ուրախությունները՝ հարազատների ժպիտը, ընկերների աջակցությունը, իրենց սիրած զբաղմունքը կամ խաղաղ մի պահը սեփական մտքերի հետ։ Երբ մենք սկսում ենք գնահատել այդ ամենը, հասկանում ենք, որ երջանկությունը թաքնված է հենց մեր առօրյայի պարզ ու անկեղծ պահերի մեջ։

Երջանկությունը գալիս է այն ժամանակ, երբ մարդը ընդունում է իրեն, չի համեմատում իր կյանքը ուրիշների կյանքի հետ և ապրում է շնորհակալությամբ։ Երբ մենք դադարում ենք անընդհատ փնտրել ինչ-որ «կատարյալ» բան, սկսում ենք տեսնել այն երջանկությունը, որը միշտ մեզ հետ էր։ Այսպես էլ մարդը կամաց-կամաց հասկանում է, որ երջանկությունը ոչ թե նպատակ է, այլ ապրելու ձև։