Месяц: Ноябрь 2025

Օրգանիզմների բազմացման եղանակները՝ սեռական և անսեռ, դրանց կենսաբանական նշանակությունը, առավելությունները և թերությունները։Էջ39-41։

Բլոգներում ներկայացնել համեմատությունը՝նշելով օրինակները։

1. Ո՞ր բազմացումն է կոչվում անսեռ` բերել օրինակներ։

Անսեռ բազմացումն այն է, երբ մասնակցում է միայն մեկ օրգանիզմ և սերունդները ամբողջությամբ նման են նրան (օրինակ՝ բակտերիաների կիսում, խմորասնկերի բողբոջում, բույսերի վեգետատիվ բազմացում, սպորներով բազմացում):

2․ Նկարագրել սեռական և անսեռ բազմացման առավելությունները և թերությունները։

Անսեռ բազմացման առավելությունը՝ արագ է և սերունդները լինում են նույնը ինչ ծնողը: Թերությունը՝ բոլոր սերունդները միանման են, ու եթե պայմանները փոխվեն, բոլորը կարող են վնասվել.

Սեռական բազմացման առավելությունը՝ սերունդները լինում են տարբեր, ու տեսակն ավելի հեշտ է հարմարվում. Թերությունը՝ դանդաղ է և պետք են երկու ծնողներ:

Նոյեմբերի 3-10-ը, առաջադրանք, 9-րդ դաս.

Նոյեմբերի 17-25-ը, առաջադրանք, 9-րդ դաս.

«Խենթը-Բայազեդ»

Listening: Art

LISTENING GAP FILL

I’m a great art lover. I look at beautiful  paintings and  sculptures and wish I could be artistic. I can’t draw or  paint to save my life. I wonder why some people are so talented and can create amazing pictures, when other people, like me, can’t even draw good matchstick figures. I would like to fill my house with art from all over the world. It’s interesting to see how different cultures have different kinds of art. There’s nothing better than visiting art galleries when you go to another country. I prefer more traditional art. I don’t really understand a lot of modern art. I look at an exhibit of a pile of bricks in a museum but can’t see how it’s art. I always laugh when my children say, “Daddy, I can do better than that!” I often think they can.

UNJUMBLE THE WORDS

I’m a great art lover. I look at beautiful  paintings and  sculptures and wish I could be artistic. I can’t draw or  paint to save my life. I wonder why some people are so talented and can create amazing pictures, when other people, like me, can’t even draw good matchstick figures. I would like to fill my house with art from all over the world. It’s interesting to see how different cultures have different kinds of art. There’s nothing better than visiting art galleries when you go to another country. I prefer more traditional art. I don’t really understand a lot of modern art. I look at an exhibit of a pile of bricks in a museum but can’t see how it’s art. I always laugh when my children say, “Daddy, I can do better than that!” I often think they can.

Translate into English.

1. Նա սովորաբար գնում է դպրոց ոտքով։ — He/She usually goes to school on foot.

2. Մենք դեռ չենք ավարտել մեր աշխատանքը։ — We haven’t finished our work yet.

3. Երբ դու զանգեցիր, ես դաս էի անում։ — When you called, I was doing homework.

4. Նա կգնա խորհրդակցության, եթե ժամանակ ունենա։ — He/She will go to the consultation if they have time.

5. Ես կուզենայի ավելի լավ խոսել անգլերեն։ — I would like to speak English better.

6. Դու չպետք է ուշանաս դասին։ — You shouldn’t be late for class.

7. Նրանք կարող էին օգնել մեզ նախորդ շաբաթ։ — They could have helped us last week.

8. Ես լսեցի, որ նա նոր աշխատանք է գտել։ — I heard that he/she has found a new job.

9. Երբ նա հասավ, մենք արդեն ավարտել էինք ընթրիք։ — When he/she arrived, we had already finished dinner.

10. Ես կարծում եմ, որ նա ճիշտ է։ — I think he/she is right.

11. Նա հարցրեց, թե երբ ենք մենք գնալու: — He/She asked when we are going.

12. Եթե ես լինեի քո տեղը, ես կվերանայեի այդ որոշումը։ — If I were in your place, I would reconsider that decision.

13. Դու կարող ես օգտագործել իմ գրքերը: — You can use my books.

14. Մեր տունը կառուցվել է 1990 թվականին: — Our house was built in 1990.

15. Նրանք չեն պատրաստվում մասնակցել մրցույթին։ — They are not going to participate in the competition.

16. Ես միշտ կարդում եմ նախաճաշից առաջ։ — I always read before breakfast.

17. Երբ ես զարթնում եմ, արևը արդեն բարձրացել է։ — When I wake up, the sun has already risen.

18. Նա ասում էր, որ չի կարող գալ այսօր։ — He/She said that they can’t come today.

19. Մեր ուսուցիչը խորհուրդ տվեց ավելի շատ վարժություններ անել։ — Our teacher advised doing more exercises.

ՀՀ հողային ծածկույթը, բուսականությունը և կենդանական աշխարհը

Սովորել դաս՝ & 17, էջ 51-55։

օգտագործվող քարտեզ

Դասը ամփոփել հետևյալ հարցերի օգնությամբ՝

Ինչպիսի՞ հողեր կան Հայսատանում։

Հայաստանում կան կիսաանապատային գորշ, լեռնաշագանակագույն, լեռնային սևահող, լեռնաանտառային, մարգագետնատափաստանային և լեռնամարգագետնային հողեր։

Նկարագրե՛լ կիսաանապատային հողերը։

Կիսաանապատային հողերը տարածված են Արարատյան դաշտում, ցածրադիր վայրերում, շատ չոր են, հումուսով աղքատ, քարքարոտ ու փոշոտ, բայց մարդիկ դրանք մշակել ու բարելավել են։

Նկարագրե՛լ ամենատարածված հողատեսակը։

Ամենատարածված հողատեսակը լեռնային սևահողերն են, որոնք շատ բերրի են, հզոր շերտով և գյուղատնտեսության համար շատ արժեքավոր։

Ինչպիսի՞ էնդեմիկ բուսատեսակներ գիտեք Հայաստանում։

Հայաստանում հանդիպում են բազմաթիվ էնդեմիկ բույսեր, օրինակ՝ պատատուկ հայկական, ոզնաթուփ հայկական, օշինդր հայաստանյան, տորոն և Զանգեզուրի սզնի։

Ինչպիսի՞ էնդեմիկ կենդանատեսակներ գիտեք Հայաստանում։

Հայկական էնդեմիկ կենդանիներից են վայրի ոչխար (մուֆլոն), բեզոարյան այծ, կովկասյան փասիան և հայկական եղջերավոր օձը։

Հիմնականում ՀՀ անտառները ինչպիսի՞ նշանակություն ունեն։

ՀՀ անտառները ունեն էկոլոգիական նշանակություն՝ պահպանում են հողն ու ջուրը, կարգավորում են կլիման և հարուստ են վայրի պտղատու ծառերով ու թփերով։

Ի՞նչ կներկայացնեք ֆրիգանոիդ բուսականության մասին։

Ֆրիգանոիդ բուսականությունը հանդիպում է լեռների չորասեր տեղերում, որտեղ աճում են փշոտ մացառներ, գաճաճ ծառեր, դեղատու ու թելատու բույսեր, իսկ կենդանիներից հանդիպում են մուֆլոն և բեզոարյան այծ։

Նկարագրե՛լ անապատային և կիսանապատային գոտին։

Անապատային և կիսանապատային գոտիները տարածված են Արարատյան դաշտի ցածրադիր մասերում, որտեղ աճում են աղածաղիկ, օշինդր, հազարատերևուկ և այլ չորասեր բույսեր, իսկ կենդանիներից հանդիպում են օձեր, կրծողներ և թռչուններ։

Հայկ և Բել,, առասպելը։ 

2. Բնութագրի՛ր Հայկին։

Հայկը լայնաթիկունք, վայելչակազմ, վառվռուն աչքերով, հաստ բազուկներով դյուցազն էր: Նա ազատասեր էր, քաջ և համարձակ:

3. Համեմատի՛ր Հայկի և Բելի կերպարները՝ որպես ,,ազատության,, և ,,տիրապետության,, խորհրդանիշներ։ 

Հայկը սիրում էր ազատություն, և դրա համար նա հեռացավ Բելի տիրապետության տակից: Իսկ Բելը սիրում էր իշխանություն, և չհանդուրժեց Հայկի հեռանալը իր երկրից և որոշեց պատժել նրան:

4. Ներկայացրո՛ւ այս առասպելի նշանակությունը՝ հայ իքնության ձևավորման գործընթացում՝ քո մեկնաբանություններով։ 

Ըստ այս առասպելի, մենք Հայկի հետևորդներն ենք, և նրա նման սիրում ենք լինել ազատ և ինքնիշխան: Առասպելը մեր մեջ դաստիարակում է քաջություն, ազատասիրություն, համարձակություն և նվիրում:

5. Պատկերացրո՛ւ առասպելում նշված ճակատամարտի մասնակից ես, գրի՛ր նամակ ճակատամարտից առաջ կամ հետո՝ ներկայացնելով քո մտորումները տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ։ 

Եթե ես լինեի այս առասպելում, ապա կվստահեի Հայկին իմ կյանքը: Համոզված կլինեի, որ Հայկը կանի ամեն հնարավոր բան, որպեսզի իր ժողովուրդը շարունակի ապրել ազատ և ինքնիշխան:

Հատված պատմության դասագրքից՝ այստեղ։ 
Գրե՛ք էսսե։ Վերնագիր՝ Ազատության գաղափարը՝ որպես ազգային ինքնության պահպանման ուղենիշ տարբեր ժամանակաշրջաններում

Համադրելով գրականության և պատմության տեքստերը՝ մեկնաբանի՛ր ազատության գաղափարը` որպես ազգային ինքնության պահպանման ուղենիշ տարբեր ժամանակաշրջաններում։ 

 ,,Ազատություն,, 

1. Բացատրի՛ր բառերը՝ հաճեցավ, հողանյութ, պարգևել, նորանից, բազուկ, բերկրեցան, դավ։

հաճեցավ — համաձայնվել

հողանյութ — հողից պատրաստված

պարգևել —  նվիրել

նորանից — նրանից

բազուկ — թև

բերկրեցան — ուրախություն

դավ — գաղտնի, վատ գործ

2. Ներկայացրո՛ւ և բնութագրի՛ր բանաստեղծության քնարական հերոսին։ 

Հերոսը բանաստեծության մեջ փոքր տարիքից, դեռ բարուրից ձգտում էր ազատության, և պատրաստ էր ստանալ այդ ազատությունը, անգամ պայքարի գնով:

3. Ազատության գաղափարը 21-րդ դարում։ Արտահայտի՛ր մտքերդ։ 

21 — րդ դարում մարդն արդեն ունի բավականին շատ ազատություններ, քանի որ դարը ավելի զարգացած է և ավելի մեծ հնարավորություններ է տալիս մեզ: Մարդ կարող է ազատ խոսել, մտածել և ապրել: Բայց հին ժամանակներում այդպես չէր: Մարդիկ գրագիտություն չունեին, երևակայություններ պակասում: Սակայն ինչքան մեծ են հնարավորությունները ու երևակայությունը, այնքան մարդը ավելի շատ փորձությունների է ենթարկվում: Եթե չունես ուժեղ կամք, ճիշտ դաստիարակություն, ապա հեշտությամբ կկործանվես:

Դասարանում քննարկվող հարցեր

1.Ինչ է հոսանքի աշխատանքը

Հոսանքի աշխատանքը այն էներգիան է, որ հոսանքը ծախսում է տվյալ ժամանակում սարքը աշխատեցնելու կամ տաքացնելու համար։

2.Որ ֆիզիկական մեծությունն են անվանում էլեկտրական լարում:Գրել լարումըսահմանող մաթեմատիկական բանաձևը

Էլեկտրական լարումն այն ֆիզիկական մեծությունն է, որը ցույց է տալիս՝ որքա՞ն աշխատանք է կատարվում մեկ լիցք տեղափոխելիս։

U — լարում

A — աշխատանք

q — լիցք

U = A/q

3.Ինչպես է սահմանվում լարման միավորը՝վոլտը:Լարման ինչ միավորներ են գործածական

Վոլտը՝ 1 V, այն լարումն է, որի դեպքում 1 կուլոն լիցք տեղափոխելու համար կատարվում է 1 ջոուլ աշխատանք։

միլիվոլտ (mV)

կիլովոլտ (kV)

4.Որ ֆիզիկական մեծությունն են անվանում հոսանքի էլեկտրաշարժ ուժ

ցույց է տալիս, թե մարտկոցը ինչքան ուժով է հրում էլեկտրոններին, որպեսզի հոսանքը ընթանա շղթայում։

5.Որ էլեկտրական սարքն են անվանում վոլտաչափ

6.Ինչպես է կախված տրված հաղորդչում հոսանքի ուժի և լարման ար-եքները

7.Ինչպես է սահմանվում հաղորդչի էլեկտրական դիմադրությունը.ր միավորը՝օհմը

8.Օհմի օրենքի ձևակերպումը

Լրացուցիչ առաջադրանք.Է.Ղազարյան դասագրքից էջ 37-ից մինչև էջ43

Գ.Մխիթարյանի<<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ ՝մաս II>>գրքից,կատարել էջ79-ից մինչևէջ85

ա) D = -8

(-∞, +∞)

բ) D = 64 — 264 = -200

(-∞, +∞)

գ) D = 16 — 64 = -48

(-∞, +∞)

դ) D = 36 — 40 = -4

x ∈ ∅

ե) D = 9 — 60 = -51

x ∈ ∅

զ) D = 36 — 160 = -124

(-∞, +∞)

ա) D = 64 — 64 = 0

x = 8/2 = 4

(-∞, +∞)

բ) x² — 6x + 9 ≥ 0

D = 36 — 36 = 0

x = 6/2 = 3

(-∞, +∞)

գ) 3x² + 12x + 12 ≥ 0

D = 144 — 144 = 0

x = -12/6 = -2

(-∞, +∞)

դ) -4x² + 4x — 1 ≤ 0

D = 16 — 16 = 0

x = -4/-8 = 0.5

(-∞, +∞)

ե) x² + 12x + 36 > 0

D = 144 — 144 = 0

x = -12/2 = -6

(-∞, -6) ∪ (-6, +∞)

զ) -x² — 10x — 25 ≤ 0

D = 100 — 100 = 0

x = 10/-2 = -5

(-∞, +∞)

ա) 3x² + 6x + 6 ≥ 0

x² + 2x + 2 ≥ 0

D = 4 — 8 = -4

(-∞, +∞)

բ) -2x² + 6x — 7 < 0

D = 36 — 56 = -20

(-∞, +∞)

գ) D = 64 — 66 = -2

x ∈ ∅

դ) -3x² — 11x — 12 ≤ 0

D = 121 — 144 = -23

(-∞, +∞)

ե) D = 9 — 36 = -27

x ∈ ∅

զ) D = 1 -4 = -3

(-∞, +∞)

ա) D = 4 — 4 = 0

x = -2/2 = -1

x ∈ { -1 }

բ) D = 16 — 16 = 0

x = 4/8 = 0.5

x ∈ { 0.5 }

գ) -5x² — 20x — 20 ≥ 0

-x² — 4x — 4 ≥ 0

D = 16 — 16 = 0

x = 4/-2 = -2

x ∈ { -2 }

դ) -x² + 6x — 9 ≥ 0

D = 36 — 36 = 0

x = -6/-2 = 3

x ∈ { 3 }

Տարբերակ 1

I. (1) 0,25Ա — ը արտահայտեք միլիամպերներով

I = 0.25 Ա I = 0.25 Ա = 0.25 x 1000մԱ = 250 մԱ : Պատ.՝ (1):

_________

I (մԱ) — ?

II. (1) 0,25 մԱ — ը արտահայտեք միկրոամպերներով.

I = 0.25 մԱ I = 0.25 մԱ = 0.25/1000մկԱ = 250 մկԱ : Պատ.՝ (1):

_________

I (մկԱ) — ?

——————————————————————————

Այս նկարից օգտվերով պատասխանել հարցերին՝

III.(1) Ի՞նչ ամենամեծ հոսանքի ուժ կարելի է չափել նկարում պատկերված ամպերմետրով.

I_առ = 4 Ա

Պատ.՝ (5):

IV(1) Ինչքա՞ն է ամպերմետրի սանդղակի բաժանման արժեքը.

a = 3 Ա C =

b = 2 Ա C = (a — b)/n = (3 Ա — 2 Ա)/2 = 1/2 Ա = 0.5 Ա

n = 2

_________

C — ?

Պատ.՝ (3):

V.(1) Ինչքա՞ն է շղթայում հոսանքի ուժը.

I = 1.5 Ա

Պատ.՝ (1):

VI.(1) Կփոխվի՞ արդյոք ամպերմետրի ցուցմունքը, եթե այն միացնենք շղթայի մեկ այլ տեղամասում, օրինակ՝ հոսանքի աղբյուրի և էլեկտրական լամպի միջև.

Չի փոխվի: Պատ.՝ (1):

VII.(1) Ինչպե՞ս է ուղղված հոսանքը էլեկտրական լամպի թելիկում.

Պատ.՝ ա, բ:

————————————————————

Այս նկարից օգտվելով պատասխանիր հարցերին՝

VIII.(1) Սխեմաներից ո՞րն է համապատասխանում պատկերված շղթային.

Պատ.՝ դ: (4)

IX.(1) Այդ սխեմայում ամպերմետրի վրա որտե՞ղ է նշված «+» նշանը.

Պատ.՝ m — ի մոտ: (1)

X.(1) Ի՞նչ ուղղություն ունի հոսանքը ամպերմետրում.

Պատ.՝ m — ից n: (1)

Տարբերակ 2

I. (1) 0.025Ա արտահայտեք միլիամպերներով.

I = 0.025 Ա = 0.025 x 1000 = 25 մԱ

II. (1) 0,025մԱ քանի՞ միկրոամպերի է հավասար.

I = 0.025 մԱ = 0.025 x 1000 = 25 մկԱ

Օգտվելով նկար 49 –ից՝ պատասխանեք հետևյալ հարցերին։

III.(1) Ի՞նչ ամենամեծ հոսանքի ուժ կարելի է չափել նկարում պատկերված ամպերմետրով.

Պատ.՝ 3 Ա: (2)

IV.(1) Ինչքա՞ն է ամպերմետրի սանդղակի բաժանման արժեքը.

Պատ.՝ 0.2 Ա: (1)

V.(1) Ինչքա՞ն է հոսանքի ուժը շղթայում.

Պատ.՝ 0.2 Ա: (5)

VI. (1) Կփոխվի՞ արդյոք ամպերմետրի ցուցմունքը, եթե այն միացնենք շղթայի մեկ այլ տեղամասում, օրինակ՝ հոսանքի աղբյուրի և բանալու միջև.

Պատ.՝ չի փոխվի: (1)

VII. (1) Ինչպե՞ս է ուղղված հոսանքը էլեկտրական լամպի թելիկում.

Պատ.՝ ա — բ: (1)

Նկարում պատկերված են տարբեր էլեկտրական շղթաների սխեմաներ։

VIII. (1) Սխեմաներից ո՞րն է համապատասխանում նկար 49- ում պատկերված շղթային.

Պատ.՝ բ: (2)

IX. (1) Սխեմայում ամպերմետրի վրա որտե՞ղ է նշված «+» նշանը:

Պատ.՝ m — ի մոտ: (1)

X. (1) Ի՞նչ ուղղություն ունի հոսանքը ամպերմետրում.

Պատ.՝ m — ից ո: (1)

Տարբերակ 3

I. (1) 25մԱ — ը արտահայտեք ամպերներով.

I = 25 մԱ = 25/1000 = 0.025 Ա

Պատ.՝ 0.025 Ա: (5)

II. (1) 0,025մԱ–ը արտահայտեք միկրոամպերներով.

I = 0.025 մԱ = 0.025 x 1000 = 25 մկԱ

Օգտվելով նկար 50 –ից՝ պատասխանեք հետևյալ հարցերին:

III. (1) Ի՞նչ ամենամեծ հոսանքի ուժ կարելի է չափել նկարում պատկերված ամպերմետրով.

Պատ.՝ 5 Ա: (1)

IV. (1) Ինչքա՞ն է ամպերմետրի սանդղակի բաժանման արժեքը.

Պատ.՝ 0.5 Ա: (3)

V. (1) Ինչքա՞ն է հոսանքի ուժը շղթայում.

Պատ.՝ 0.5 Ա: (3)

VI. (1) Կփոխվի՞ արդյոք ամպերմետրի ցուցմունքը, եթե այն միացնենք շղթայի մեկ այլ տեղամասում, օրինակ՝ հոսանքի աղբյուրի և բանալու միջև.

Պատ.՝ չի փոխվի: (1)

VII.(1)Ի՞նչ ուղղություն ունի հոսանքը էլեկտրական զանգում.

Պատ.՝ ա — ից բ: (1)

Նկար 48-ում պատկերված են տարբեր էլեկտրական շղթաների սխեմաներ։

VIII.(1) Սխեմաներից ո՞րն է համապատասխանում նկար 50 — ում պատկերված շղթային.

Պատ.՝ գ: (3)

IX. (1) Սխեմայում ամպերմետրի վրա որտե՞ղ է նշված «+» նշանը:

Պատ.՝ m — ի մոտ: (1)

X. (1) Ի՞նչ ուղղություն ունի հոսանքը ամպերմետրում.

Պատ.՝ m — ից ո: (1)

Տարբերակ 4

I. (1) 250մԱ –ը արտահայտեք ամպերներով .

I = 250 մԱ = 250/1000 = 0.25 Ա

Պատ.՝ 0.25 Ա: (4)

II. (1) 25մկԱ — ը արտահայտեք միլիամպերներով .

I = 25 մկԱ = 25/1000 = 0.025 մԱ

Պատ.՝ 0.025 մԱ: (5)

Օգտվելով նկար 51 –ից՝ պատասխանեք հետևյալ հարցերին.

III. (1) Ի՞նչ ամենամեծ հոսանքի ուժ կարելի է չափել նկարում պատկերված ամպերմետրով.

Պատ.՝ 2 Ա: (4)

IV. (1) Ինչքա՞ն է ամպերմետրի սանդղակի բաժանման արժեքը.

Պատ.՝ 0.1 Ա: (5)

V. (1) Ինչքա՞ն է շղթայում հոսանքի ուժը.

Պատ.՝ 0.2 Ա: (5)

VI. (1) Կփոխվի՞ամպերմետրի ցուցմունքը, եթե այն միացնենք նույն շղթայի մի այլ տեղամասում.օրինակ՝ զանգի և անջատիչի միջև.

Պատ.՝ չի փոխվի: (1)

VII. (1) Ի՞նչ ուղղություն ունի հոսանքը էլեկտրական զանգում.

Պատ.՝ ա — ից բ: (1)

Նկար 48-ում պատկերված են տարբեր էլեկտրական շղթաների սխեմաներ։

VIII. (1) Ո՞ր սխեման է համապատասխանում նկար 51 –ում պատկերված շղթային.

Պատ.՝ ա: (1)

IX. (1) Սխեմայում ամպերմետրի վրա որտե՞ղ է նշված «+» նշանը:

Պատ.՝ m — ի մոտ: (1)

X. (1) Ի՞նչ ուղղություն ունի հոսանքը ամպերմետրում.

Պատ.՝ m — ից ո: (1)

Առաջադրանք. Համադրելով պատմական փաստերն ու գեղարվեստական հատվածը՝ ներկայացրո՛ւ Բայազետի հերոսական պաշտպանությունը և անհատի դերը այդ պաշտպանության ժամանակ՝ համապատասխան հատվածների միջոցով հիմնավորելով պատասխանդ:

ԳԵՂԱՐՎԵՍՏԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ

Րաֆֆի «Խենթը»

— Մեր դրությունը հենց այս օրից անտանելի է,— խոսեց մի ուրիշը,— ոչ ուտելու հաց ունենք և ոչ կռվելու պատրաստություն։ Չգիտեմ ինչո՞ւ այդ հիմար քրդերը միանգամով վրա չեն տալիս, ի՞նչով կարող ենք պաշտպանվել,— ավելացրեց նա մի վրդովված ձայնով։….

— Անձնատուր չենք լինի, քանի դեռ կենդանի ենք,— կրկնեց նա իր առաջին խոսքը։ — Եթե դրսից մեզ օգնություն չհասնե, կորած ենք,— պատասխանեց մի խան, որ թուրք կամավորների գլխավորն էր։

— Օգնություն սպասելու զորություն չէ մնացել,— խոսեց մի բեկ,— իմ կարծիքով պետք է բաց անել բերդի դռները, պատառել մեզ շրջապատող թշնամու շղթան և անցկենալ, կա՛մ կհաջողվի ազատվել, կա՛մ կընկնենք թշնամու ձեռքը։

…..Նախագահը ասաց.

— Պետք է սպասել և մինչև վերջին շունչը դիմադրել։ Ես հուսով եմ, որ շուտով օգնություն կստանանք։ Գեներալ Տեր֊Ղուկասովը շատ հեռու չէ մեզանից։ Նա հենց որ իմացավ մեր դրությունը, կշտապե Բայազեդը ազատելու։ Միայն պետք է շուտով նրան իմացում տալ։……. Կարծեմ, մեր այսքան բազմության մեջ կգտնվի մի սիրտ ունեցող տղամարդ։

……Խորհուրդը վճռեց նամակ գրել Տեր֊Ղուկասովին, և քառորդ ժամից հետո բերդապահը, պատրաստ նամակը ձեռին, մյուսների հետ դուրս եկավ խորհրդարանից։

Թմբուկի թեթև ձայնը հավաքեց զինվորներին բերդի հրապարակի վրա։ Բերդա պահը բարձր ձայնով խոսեց.

— Տղե՛րք, ձեզ հայտնի է մեր դրությունը, այդ մասին խոսալը ավելորդ է։ Այժմ մեր հույսը մնացել է աստուծո վրա և նրա հաջողությամբ դրսից գալու օգնության վրա։ Եթե оգնությունը ուշացավ, մենք կորած ենք։ Ուրեմն պետք է շտապենք մեր վիճակի մասին շուտով իմացում տալ, ուր որ հարկն է։ Ահա այդ նամակը պետք է հասցնել գեներալ Տեր-Ղուկասովին, որը մեզանից շատ հեռու չէ գտնվում։ Նա այդ նամակը ստացածին պես, կշտապե մեզ ազատելու։ Հիմա ո՞վ կլինի ձեզանից այն քաջը, որ հանձն կառնե կատարել այդ մեծ ծառայությունը, թող մոտենա և ընդունե նամակը։ Ես խոստանում եմ, որ նա կստանա մի այնպիսի պարգև, որը վայել է մի անձնազոհ տղամարդի, որ այսքան բազմության ազատության պատճառ է լինելու։ Թո՛ղ ձայն տա, ով որ ցանկանում է տանել նամակը։

Տիրեց ընդհանուր լռություն և բազմության միջից ոչ մի ձայն լսելի չեղավ։…..

— Մի՛թե ձեր մեջ չկա՞ սիրտ ունեցող մի տղամարդ,— կոչեց նա դողդոջուն ձայնով.— ո՞վ է հանձն առնում տանել նամակը։

— Ես,— լսելի եղավ բազմության միջից մի ձայն և մի հայ երիտասարդ մոտեցավ, ընդունեց նամակը։

Այս երիտասարդը Վարդանն էր։

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ

1. Վ. Պարսամյան, Շ. Հարությունյան, Հայ ժողովրդի պատմություն (1801-1978 թթ.), «Լույս» հրատ., Երևան, 1979, 752 էջ:
2. Հայոց պատմություն։ Դասագիրք 8-րդ դասարանի համար /Ա. Մելքոնյան, Ա. Սիմոնյան, Ա. Նազարյան, Հ. Մուրադյան. — Եր.։ «Զանգակ» հրատ., 2018.—192 էջ:
3. Հայոց պատմություն։ Նոր շրջան 8 /Վ. Բարխուդարյան, Պ. Չոբանյան, Ա. Խառատյան, է. Կոստանդյան, Ռ. Գասպարյան, Ռ. Սահակյան, Ա. Յակոբեան. – Եր.։ «ՄԱՆՄԱՐ», 2018. — 192 էջ:

1877 թ. ապրիլի 12-ին սկսված ռուս-թուրքական պատերազմը մղվում էր երկու ռազմաճակատով՝ Բալկանյան և Կովկասյան: Կովկասյան ճակատում հիմնական հարվածող ուժը հայազգի գեներալ Միխայիլ Լոռիս-Մելիքովի (Լոռու Մելիքյան) հրամանատարությամբ գործող 52-հազարանոց Կովկասյան կորպուսն էր, որի գլխավոր ուժերը կենտրոնացած էին Ալեքսանդրապոլ-Կարս ուղղությամբ: Ձախ թևում՝ Իգդիր-Բայազետ ուղղությամբ գործում էր գեներալ Արշակ Տեր-Ղուկասովի գլխավորած Երևանյան ջոկատը, իսկ աջ թևում՝ Ախալցխա-Արդահան ուղղությամբ, գեներալ Դևելի զորաջոկատը:

1877 թ. ապրիլի 15-ին Երևանյան ջոկատը Իգդիրից հարձակվեց Բայազետի վրա և ապրիլի 18-ին մտավ քաղաք: Բայազետում թողնելով փոքրաթիվ կայազոր՝ Տեր Ղուկասովը շարժվեց դեպի Դիադին և ապրիլ-մայիս ամիսներին գրավեց Դիադինը, Ղարաքիլիսան, Ալաշկերտը, Զեյդեկանը: Ռուսներին մեծապես օգնում էին տեղացի հայերը: Հունիսին, ճակատի աջ թևում գործող ռուսական զորամասի պարտության պատճառով, Երևանյան ջոկատը, որպեսզի չհայտնվի շրջափակման մեջ, նահանջի հրաման է ստանում: Ութ օր (հունիսի 16-24-ը) տևած նահանջը հայ գեներալը կատարում է հմտորեն: Իգդիր հասնելուն պես լուծում է պարենավորման ու սպառազինման խնդիրը, միաժամանակ անկորուստ ռուսական սահման է հասցնում իր զորամասը, նրա հետ միասին նաև շուրջ 600 հիվանդ և վիրավոր ու մոտ 2500 հայ գաղթական: Ռազմագետները Տեր-Ղուկասովի այս նահանջը համեմատում են Քսենոփոնի 10 հազար հույն զինվորների նշանավոր նահանջի (Ք.ա. 401 թ.) հետ, համարում սխրանք, օրինակելի նահանջ:

Օգտվելով Երևանյան ջոկատի նահանջից՝ թուրքերը մոտ 10-հազարանոց զորքով 1877 թ. հունիսին պաշարում են Բայազետի բերդը: Բայազետի փոքրաթիվ ռուսական կայազորը, հրամանատար Շտոկվիչի գլխավորությամբ և հայ կամավորների օժանդակությամբ, կազմակերպում են բերդի պաշտպանությունը:  Դրությունը օրհասական էր, սպառվում էր պարենն ու ռազմամթերքը: Փրկության միակ ելքը դրսից օգնություն ստանալն էր: Պաշարվածների ուղարկած բոլոր նամակատարները բռնվում էին թուրքերի կողմից: Վերջապես հայ կամավորներից Սամսոն Տեր-Պողոսյանին, քրդի շորերով ծպտված, հաջողվում է անցնել պաշարման շղթայով և լուր հասցնել Տեր-Ղուկասովին: Երևանյան ջոկատն օգնության է հասնում Բայազետում 23 օր պաշարվածներին և փրկում նրանց:

Բայազետի հերոսական պաշտպանությունն իր գեղարվեստական արտացոլումն է գտել հայ մեծանուն պատմավիպասան Րաֆֆու «Խենթը» և ռուս գրող Վ. Պիկուլի «Բայազետ» վեպերում:

___

—

——

—

1877 թ. ռուս–թուրքական պատերազմի ընթացքում Բայազետ քաղաքը հայտնվել էր թշնամու պաշարման մեջ։ Քաղաքում գտնվող ռուսական փոքրաթիվ զորքը և հայ կամավորները փորձում էին պաշտպանվել շատ ավելի մեծ թվով թուրքական ուժերից։ Կացությունը ծանր էր, և բոլորը սպասում էին դրսից օգնության, որպեսզի կարողանային փրկվել։

Բայազետի պաշտպանությունը ցույց է տալիս, որ նույնիսկ ամենածանր պահերին մարդկանց կամքը շատ կարևոր է։ Սա ցույց է տալիս, որ պաշտպանների հիմնական դժվարությունը ոչ միայն թշնամու մեծաքանակ լինելն էր, այլ նաև սովը, ջրի պակասը և սպառվող զինամթերքը, ուստի նրանք ստիպված էին հույսը դնել անհատների քաջության վրա։ Րաֆֆու վեպում Վարդանի առաջ գալը ու նամակ տանելու կամավոր դառնալը ցույց է տալիս, որ մեկ մարդու համարձակ քայլը կարող է փոխել ամբողջ իրավիճակը։ Իրական պատմությունը հաստատում է Սամսոն Տեր-Պողոսյանը, քրդական հագուստով, անցավ թշնամու միջով և հասցրեց լուրը Տեր-Ղուկասովին։

Այս ամենը սովորեցնում է, որ բոլորս, անկախ տարիքից, սեռից կամ որևէ այլ տարբերությունից, կարող ենք կարևոր դեր ունենալ։ Ամեն մեկիս փոքր, բայց համարձակ քայլը կարող է փոխել մեր կյանքի ընթացքը: Այդպիսի քաջությունն ու պատասխանատվությունը կարող է ստեղծել իրական հերոսություն նույնիսկ ամենադժվար պահերին։