Երևույթ — երբ բնության մեջ կատարվում են փոփոխություններ, կոչվում է երևույթ
Ֆիզիկական երևույթ — Երբ նոր նյութեր չեն առաջանում:
քիմիական երևույթ — Երբ առաջանում եմ 2 և ավել նյութեր:
քիմիական ռեակցիա — Նույն է ինչ քիմիական երևույթը, այսինքն առաջանում են նոր նյութեր:
Լաբորատոր փորձեր՝ << Տարբեր հատկանիշներով լաբորատոր փորձերի կատարում, քիմիական և ֆիզիկական երևույթների դիտում և ուսումնասիրում>>
Ընթացքը. Սովորողները կատարելու են տարբեր հատկանիշներով քիմիական ռեակցիաներ՝ ջերմության, գազի անջատմամբ, գույնի փոփոխությամբ, նստվածքի առաջացմամբ, գրելու են կատարած լաբորատոր փորձերի ռեակցիաների հավասարումները և նշելու են տեսակը:
Վերջնարդյունքները.սովորողները
կիմանան քիմիական ռեակցիաների ընթանալու արտաքին հատկանիշները
կգտնեն նմանություններ և տարբերություններ այլ երևույթների հետ
կկատարելագործեն փորձ կատարելու ունակությունները՝ պահպանելով անվտանգության կանոնները
կզարգանա սովորողների ճանաչողական և մտավոր հմտությունները:
Չգիտեմ ինչքանով է կարելի վստահել արհեստական բանականությանը, բայց ահա google-ի Gemini-ի պատասխանը
««Ստակ» բառի ծագումնաբանությունը (էթիմոլոգիան) ամբողջությամբ պարզ չէ, և հայագետների շրջանում կան տարբեր տեսակետներ։ Այնուամենայնիվ, գերակշռող տեսակետները կապում են այն կամ պարսկերենի, կամ հայերենի ներքին զարգացման հետ։
Գերակշռող Տեսակետը (Արծաթի հետ կապը)
Ամենատարածված բացատրությունը «ստակ» բառը կապում է սպիտակ գույնի հետ, քանի որ սկզբնական շրջանում «ստակ» բառը նշանակել է արծաթե դրամ կամ պարզապես արծաթ։
Ստուգաբանություն. Ենթադրվում է, որ բառը ծագել է հայերենի «սպիտակ» արմատից, որտեղ տեղի է ունեցել ձայնաբանական փոփոխություն՝ սպիտակ > ս(պ)տակ > ստակ։
Նշանակություն. Այս դեպքում «ստակը» ի սկզբանե նշանակել է «սպիտակ մետաղ» (այսինքն՝ արծաթ), իսկ հետագայում ընդհանրացել է՝ նշանակելով ցանկացած դրամ կամ փող։
Այլ Տեսակետներ (Փոխառություն)
Որոշ լեզվաբաններ հակված են այն տեսակետին, որ «ստակ» բառը կարող է փոխառություն լինել հարակից լեզուներից, հատկապես միջին պարսկերենից կամ այլ իրանական լեզուներից, որտեղ դրամի կամ մետաղի հետ կապված բառեր կան։ Սակայն այս տեսակետը դեռևս չունի այնքան ամուր հիմքեր, որքան «սպիտակ» բառի հետ կապը։
Ամփոփում
Ամենահավանական և ընդունված արմատը, ըստ հայերենի բառարանների, «ստակ» բառը կապում է սպիտակ բառի հետ, որը պատմականորեն ցույց է տալիս, որ հայերենում նախ դրամի անվանումները հաճախ կապված են եղել այն մետաղի հետ, որից դրանք հատվել են (արծաթ), իսկ հետո ընդհանուր անուն են դարձել փողի համար։»
Սակայն կցանկանայի տեղեկություն տրամադրել նաև «սպիտակ» բառի մասին
google-ի Gemini-ի պատասխանը
««Սպիտակ» բառի ծագումնաբանությունը, ըստ հայագիտության մեջ ընդունված տեսակետի, կապվում է միջին պարսկերենի կամ ընդհանուր իրանական ծագման հետ։
Ծագումնաբանական Բացատրություն
«Սպիտակ» բառը (գրաբարում՝ սպիտակ) համարվում է փոխառություն իրանական լեզվախմբից:
1. Իրանական Աղբյուր
Միջին Պարսկերեն (Պահլավերեն). Ենթադրվում է, որ բառը փոխառվել է միջին պարսկերենի (պահլավերենի) speˉdag ձևից, որը նույնպես նշանակում է «սպիտակ»։
Պարթևերեն. Նման ձև գոյություն է ունեցել նաև պարթևերենում՝ ispeˉd։
Հայերենի բառապաշարը դարեր շարունակ մեծ ազդեցություն է կրել իրանական լեզուներից, և գույների, ինչպես նաև վերացական գաղափարների հետ կապված բազմաթիվ բառեր ունեն իրանական ծագում։
2. Հնդեվրոպական Արմատ
Միջին պարսկերենի speˉdag բառն ինքնին վերջին հաշվով ունի հնդեվրոպական ծագում։ Այն կապվում է հնդեվրոպական արմատների հետ, որոնք նշանակում են «պայծառ, փայլուն»։»
Ամեն դեպքում «Ստակ»-ը հայերենին ամենամոտն էր գտածս բառերից։
«Կալանատուն»-ը կազմված է «կալան» և «տուն» բառերից։ Այն նշանակում է «կալանելու համար նախատեսված տուն»։
ա. «Կալ» Արմատի Մասին (ՀԱԲ, Գլուխ «Կալ»)
Աճառյանը «կալ» արմատը, որից առաջացել է կալանել բայը և կալան գոյականը, համարում է բնիկ հայկական։
ՀԱԲ Բացատրություն: «Կալ»-ը նշանակում է «զսպել, բռնել, պահել, կանգնեցնել»։
Ծագում: Աճառյանը և մյուս լեզվաբանները այս արմատը կապում են հնդեվրոպական լեզուների հետ՝ համեմատելով, օրինակ, լատիներեն celare «թաքցնել, ծածկել» բառի հետ։
Այսպիսով, «կալան» մասը նշանակում է բնիկ հայերենով արտահայտված «զսպում» կամ «բռնագրավում»։
բ. «Տուն» Գոյականի Մասին (ՀԱԲ, Գլուխ «Տուն»)
Աճառյանը «տուն» բառը նույնպես համարում է բնիկ հայկական՝ հնդեվրոպական ընդհանուր ժառանգություն։
ՀԱԲ Բացատրություն: «Տուն»-ը նշանակում է «բնակարան, կացարան, տեղ»։
Ծագում: Կապվում է հնդեվրոպական ∗dom− արմատի հետ (ինչպես լատիներեն domus կամ հունարեն doˊmos բառերը), որը ցույց է տալիս, որ այն հին և հիմնարար բառ է։
Եզրակացություն՝ Ըստ Աճառյանի
Աճառյանի տվյալների համաձայն՝ «Կալանատուն» բառն ամբողջությամբ բնիկ հայկական ծագում ունեցող տարրերից կազմված բարդ բառ է, որը նկարագրում է «Զսպման և պահելու տունը»։
«Կալանատուն» բառն իր կազմությամբ հակադրվում է օտար ծագում ունեցող «բանտ» բառին, որը Աճառյանը համարում է փոխառություն պարսկերենից (band — «կապ, կապանք»)։»
~ Կարոլինա Եսայանի ուսումնական բլոգ ~ 