День: 9 октября 2025

Մեր ընտանիքում կար մի հին ու առանձնահատուկ գորգ: Գորգը ամբողջությամբ ձեռագործ էր, ստեղծված իմ տատիկի տատիկի ձեռքերով՝ մեծ հոգատարությամբ ու սիրով: Երբ տատիկս ամուսնացավ, նա այդ գորգը նվիրեց իր թոռնիկին՝ իմ տատիկին, որպեսզի այն շարունակի գեղեցկացնել իրենց տունը ու հիշեցնի անցյալը: Ցավոք, հիմա այն գտնվում է Արցախում, և հնարավոր չի այն հետ բերել Հայաստան, բայց այն դեռ ապրում է մեր հիշողություններում՝ հարազատ և թանկագին ժառանգություն լինելով:

———

Այս նկարում մենք տեսնում ենք գեղեցիկ, ձեռագործ գորգ։ Նման գորգերը հաճախ գալիս են Կովկասից կամ Պարսկաստանից։ Դրանք հին ու ավանդական արվեստի գործեր են։

Գորգը պատրաստված է հիմնականում բրդից։ Բուրդը շատ ամուր է, տաք և փափուկ։ Այն թույլ է տալիս, որ գույները երկար մնան վառ։ Այս գորգի մեջ օգտագործված են մուգ կապույտ, կարմիր և ոսկեգույն գույներ։

Գորգի վրա կան երկրաչափական (քառակուսի, եռանկյունաձև) և հստակ նախշեր։ Այս նախշերը ունեն իրենց իմաստը և փոխանցվել են սերնդեսերունդ։ Դրանք պատմում են այն մարդկանց կյանքի մասին, ովքեր գործել են գորգը։

Այս գորգը ոչ միայն գեղեցիկ իր է, այլև մշակույթի մի փոքրիկ հատված։ Այն տունը դարձնում է տաք ու հարմարավետ։

1. ՀՀ օգտակար հանածոների քարտեզ-նշել հետևյալ օգտակար հանածոների հանքավայրերը. ոսկի, պղինձ, մոլիբդեն, երկաթ, տուֆ, հանքային ջրեր: 

Դեղին — ոսկի

Մոխրագույն — պղինձ

Կարմիր — մոլիբդեն

Կանաչ — երկաթ

Մանուշակագույն — տուֆ

Կապույտ — հանքային ջրեր

1. ՀՀ գետային ցանցի քարտեզ-նշել հետևյալ գետերի անունը, երկարությունը, ակունքն ու գետաբերանը-Ախուրյան, Քասախ, Հրազդան Արփա, Որորտան, Ողջի, Փամբակ, Ձորագետ, Դեբեդ, Աղստև:

Գետի անունը	Երկարությունը	Ակունքը	Գետաբերան
Ախուրյան	186 կմ	Արարատյան դաշտում՝ Արարատ լեռից	5,750 կմ²
Քասախ	115 կմ	Ախթամար լեռից	1,900 կմ²
Հրազդան	141 կմ	Սևանա լճից	2,900 կմ²
Արփա	128 կմ	Վայոց Ձորից	2,500 կմ²
Որոտան	82 կմ	Սյունիքից	1,500 կմ²
Ողջի	60 կմ	Լոռիից	820 կմ²
Փամբակ	100 կմ	Անի լեռներից	1,250 կմ²
Ձորագետ	90 կմ	Գեղարքունիքի լեռնոտ շրջան	950 կմ²
Դեբեդ	178 կմ	Լոռիից	4,000 կմ²
Աղստև	150 կմ	Շիրակի լեռներից	3,200 կմ²

1. ՀՀ ռելիեֆի քարտեզ-նշել
   ա) հետևյալ լեռնաշղթաները. Վիրահայոց, Բազումի, Փամբակի, Գուգարաց, Արեգունու, Սևանի և Արևելյան Սևանի, Վայքի, Զանգեզուրի.
   բ) հետևյալ հրաբխային լեռնավահանները. Եղնախաղի, Ջավախքի, Արագած, Գեղամա, Վարդենիսի, Սյունիքի: 

ա՝

բ`

1. Նշել ՀՀ լանդշաֆտները- առանձնացնելով տվյալ լանդշաֆտին բնորոշ բուսական ու կենդականական աշխարհը, կլիմայական պայմանները, հողերը, տարածման բարձրությունները: 

Լանդշաֆտ	Բուսականություն	Կենդանական աշխարհ	Կլիմայական պայմաններ	Հողեր	Տարածման բարձրություն
Արարատյան արտեզյան հարթավայր	Խոտուտներ, առանձին ծառեր, խաղող, պտղատու ծառեր	Վազվզող և բլրի կենդանիներ, լեռնային և դաշտային տեսակներ	Սեմիառիզային, շոգ ամառ, մեղմ ձմեռ	Լեռնային-տափաստանային սոխային, տիպիկ կարմրագույն հողեր	800–1,000 մ
Լեռնային գոգավորություններ	Խիտ լեռնային անտառներ՝ սոճի, թեն, бук, նռնե ծառեր	Սիրամոլ եղջերավորներ, մարալներ, նապաստակ, աղվես	Մտահոգիչ ամառ, ցուրտ ձմեռ, միջին խոնավություն	Լեռնային սալահող, կարմրախող	1,000–2,000 մ
Լեռնային տափաստաններ ու լեռնաշղթաներ	Լեռնային արոտավայրեր, խոտուտներ	Կովերի, այծերի, փոքր վայրի եղջերավորներ	Խիստ կլիմա՝ ցուրտ ձմեռ, մեղմ ամառ	Լեռնային կարմրախող, լեռնային սալահող	1,500–2,500 մ
Աղոտ ու լեռնային ձորեր	Վատիկներ, ջրասուն խոտուտներ	Ջրային և ձկնային կենդանիներ, միջին չափի թռչուններ	Միջին խոնավություն, մեղմ ամառ և ձմեռ	Սև հող, մուշեղային հողեր	900–1,800 մ
Սևանա լճի ավազան	Ջրային բույսեր, խոտուտներ	Ձուկ, հրակենդանիներ, ջրասուն թռչուններ	Լճային կլիմա, մեղմ ամառ, ցուրտ ձմեռ	Լճային նստվածքային հողեր	1,900 մ (Սևանա լճի մակարդակ)
Ճոպանավոր լեռնային լանդշաֆտներ (Հրաբխային)	Սոճի, թեն, խոտուտեր	Գորշ գայլ, մարալ, նապաստակ, սագեր	Տարբեր կլիմայական գոտիներ՝ կախված բարձրությունից	Վառ, լեռնային կարմրախող	1,500–4,090 մ (Արագած)

ա) Այո

բ) Ոչ

գ) Ոչ

ա) f(3) = 5

բ) Ոչ

ա)

բ)

գ)

դ)

բ) Ոչ

գ) Հնարավոր է

ա)

f(-1) = 2 x (-1)² — 3 x (-1) + 1

f(-1) = 2 + 3 + 1 = 6

f(-1) = 6

բ)

y = 2 (x + 1)² — 3(x + 1) + 1 = 2(x² + 2x + 1) — 3x — 3 + 1 =2x² + 4x + 2 — 3x — 3 + 1 = 2x² + x

y = 2x² + x

y = f(x — 1) = (x — 1 + 1)² — 3(x — 1) — 3 = x² — 3x + 3 — 3 = x² — 3x

y = x² — 3x

y = f(x — 2) = (x — 2)² — (x — 2) — 1 = x² — 4x + 4 — x + 2 — 1 = x² — 5x + 5

y = x² — 5x + 5

Խելացիները ոչ այնքան մենակություն են փնտրում, որքան խուսափում են հիմարների ստեղծած ունայնությունից։
Արթուր Շոպենհաուեր

Խորությամբ ապրելուն հնարավոր է հասնել միայն այն պահին, երբ դադարեցնում ես ունայնությունը և էլ չես հետևում ուրիշ մարդկանց կյանքին։
Ամեն մարդ իր կյանքի ուղին ունի։ Մի պահ պատկերացրեք, թե հայտնվել եք բոքսի չեմպիոնի հետ նույն ռինգում։ Եվ նա ուրախ նախավարժանք է անում, որ ձեր դեմքը արյունաշաղախ անի։ Հաճելի՞ զգացողություն է։ Բայց չէ՞ որ շատ մարդ կա, որ երազում է նման հանդիպման մասին։
Այն, ինչ մեկի համար սարսափելի է ու մղձավանջ, ուրիշի համար ողջ կյանքի երազանքն է։ Դրա համար հարկ չկա ուրիշներին աչք տալու. ձեր ճանապարհը փնտրեք, ձեր ուղին։ Ի՞նչ շահ կա ուրիշի կյանքը քննարկելուց։ Որքա՛ն ավելի հաճելի է սեփականն ապրելը։ Հիշեք ձեր երազանքներն ու ցանկությունները, ձգտեք դրանց։ Ձեզ թույլ տվեք մի լավ երազել առանց սահմանափակումների։ Չէ՞ որ ձեր բանականության համար սահման չկա։ Այն, ինչ կարող եք մանրամասն պատկերացնել, կարող եք և ստանալ։ Բայց նորից դեպի դատարկ երազանքները փախչելու և կյանքից փախչելու վտանգ կա, դրա համար էլ վերադարձեք կյանքի այն պահը, որտեղ հիմա եք։
Որպես սկիզբ՝ ընկղմվեք մարմնի զգացողության մեջ։ Մարմինը միշտ ապրում է ներկայով և երբեք չի ստում։ Ինչ ձեզ հետ կատարվում է, նստվածք է տալիս ձեր մարմնում։ Մարմնում են վիրավորանքները, վախերը, չիրականացած ցանկությունները, ուրիշների և սեփական արգելքները ձեր նկատմամբ։ Ձեր մարմինը ծալծլված է, և մի հույս ունի. որ տերը կդադարի ուրիշներին հետևելուց ու կվերադառնա սեփական մարմնի մեջ։
Այդ ժամանակ, հնարավոր է, երջանիկ լինի։ Մարմինը ձեզ կնվիրի պահի հրաշալիության բոլոր նույն զգացողությունները, որ դուք ապարդյուն փորձում էիք գտնել ուրիշի կյանքում։
Ամեն նոր զգացողության մեջ սուզվեք, ինչպես շոգին կսուզվեիք ալիքի մեջ։ Թող ձեզ գլխովին ծածկեն զգացողությունները։ Փախչելու տեղ չկա, շտապելու տեղ չկա։ Երբեք չի կարող ԱՅՆՏԵՂ ավելի լավ լինել, քան ԱՅՍՏԵՂ է։
Այն, ինչ ձեր շրջապատում է, հենց ձեր կյանքն է։ Մի՛ փորձեք ձևացնել, թե ձեզ դա էնքան էլ պետք չի։ Հենց ունեցած ամեն ինչ կորցնելու վտանգ է լինում, միանգամից հիշում եք կյանքի արժեքի մասին։ Բայց ի՞նչն է խանգարում ամեն ակնթարթ զգալու պահի արժեքը։
Երջանկություն եք ուզում՝ ավելի խորը ընկղմվեք կյանքի մեջ։

Առաջադրանքներ

Ա) Լրացրե´ք նախադասությունները՝ հիմնվելով տեքստում արտահայտված մտքերի վրա:
Հնարավոր է երջանիկ լինել, եթե մարդը ապրի իր կյանքով:
Խորությամբ ապրելուն հնարավոր է հասնել միայն այն պահին, երբ կենտրոնանաս սեփական կյանքի և զգացողությունների վրա։

Ավելի հաճելի է սեփական կյանքը, քան շարունակել նախանձել կամ համեմատվել ուրիշների հետ։

Եթե ձեր մարմինը դադարի ուրիշներին հետևելուց ու վերադառնա սեփական մարմնի մեջ, այն ժամանակ կզգաք իրական հանգստություն և երջանկություն։

Բ)Ի՞նչ կապ ունեն հեղինակի մտքերը բնաբանի՝ Արթուր Շոպենհաուերի ձևակերպման հետ:Խելացիները ոչ այնքան մենակություն են փնտրում, որքան խուսափում են հիմարների ստեղծած ունայնությունից։

Երկուսն էլ ընդգծում են, որ իրական խաղաղություն և երջանկություն կարելի է գտնել միայն այն ժամանակ, երբ մարդը հեռանում է ունայնությունից՝ դատարկ զբաղմունքներից ու ուրիշների կյանքին հետևելուց, և կենտրոնանում է սեփական կյանքի ու ներքին աշխարհի վրա։

Պատրաստվե՛ք դաս-քննարկման՝
Թեմա 1․«Մարդու իրավունքներ» հասկացությունը։Մարդու իրավունքների սերունդները․
ա/ «Մարդու իրավունքներ» հասկացությունը

«Մարդու իրավունքներ» նշանակում է այն բաները, որ յուրաքանչյուր մարդ պետք է ունենա, որովհետև նա մարդ է։

բ/ Մարդու իրավունքների սերունդները /էլե կտրոնային դասագիրք՝ էջ 102-108, նաև այլ աղբյուրներ/․

Առաջադրանք
1․ Սահմանե՛ք «մարդու իրավունքներ» հասկացությունը։ Ինչու՞ են դրանք անհրաժեշտ․արտահայտե՛ք ձեր կարծիքը։

Մարդու իրավունքները այն բաներն են, որ ամեն մարդ պիտի ունենա՝ ազատ ապրելու, կարծիք ասելու, սովորելու ու պաշտպանված լինելու համար։ Դրանք պետք են, որ մարդկանց հետ արդար վարվեն։

2․ Ի՞նչ իրավական փաստաթղթեր գիտեք, որոնցում ամրագրված են մարդու իրավունքները։ Թվարկե՛ք դրանք /բլոգային աշխատանք/․

Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում

Հայաստանի Սահմանադրությունում

Եվրոպական մարդու իրավունքների կոնվենցիայում։

Քաղաքականության իրավունքները