Рубрика: Без рубрики

Դասի թեմա՝ Ջերմային երևույթների բազմազանությունը:

Տաքացնելիս կամ սառեցնելիս մարմինների հետ տեղի են ունենում որոշ փոփոխություններ. մարմինները մի վիճակից անցնում են մեկ այլ վիճակի, սեղմվում են կամ ընդարձակվում: Այս փոփոխություններն ընդունված է անվանել ջերմային երևույթներ:
Օրինակ
Ջերմային երևույթներ են՝ հալումն ու պնդացումը, գոլորշացումն ու խտացումը, եռումը, ջերմային ընդարձակումը:

Հալում և պնդացում
Նյութի անցումը պինդ վիճակից հեղուկ վիճակի կոչվում է հալում:
 Հալման հակառակ երևույթը, երբ նյութը հեղուկ վիճակից անցնում է պինդ վիճակի, կոչվում է պնդացում:

Որպեսզի նյութը հալվի, անհրաժեշտ է այդ նյութը տաքացնել մինչև որոշակի ջերմաստիճան: Բյուրեղային նյութերի համար այն խիստ որոշակի ջերմաստիճան է: 

Այն ջերմաստիճանը, որի դեպքում նյութը սկսում է հալվել, կոչվում է հալման ջերմաստիճան:

Օրինակ

Մի շարք նյութերի հալման ջերմաստիճանը (°C) (Ցելսիուս)

սնդիկ	-39	արծաթ	962	երկաթ	1539
սառույց	0	ոսկի	1064	պլատին	1772
անագ	232	պղինձ	1085	վոլֆրամ	3387
կապար	327	չուգուն	1200	ցինկ	420
ալյումին	660	պողպատ	1500

Հալման ջերմաստիճանում նյութը կարող է գտնվել և՛ պինդ, և՛ հեղուկ վիճակում:

0°C-ում ջուրը կարող է գտնվել և՛ պինդ, և՛ հեղուկ վիճակներում: Այդ ջերմաստիճանում սառույցը հալելու համար պետք է նրան էներգիա հաղորդել, իսկ ջուրը պնդացնելու համար՝ նրանից էներգիա վերցնել:

Հալման ընթացքում նյութի ջերմաստիճանը չի փոխվում:

Որոշ նյութեր, օրինակ՝ մոմը, ապակին, ձյութը, շոկոլադը չունեն հալման որոշակի ջերմաստիճան:
Այն նյութերը,որոնց անցումը մի վիճակից մյուս վիճակին տեղի է ունենում ոչ թե որոշակի ջերմաստիճանում, այլ՝ աստիճանաբար, անվանում են ամորֆ նյութեր:

Հալման և պնդացման երևույթները, դեռ հին ժամանակներից, մարդիկ օգտագործում են մետաղից տարբեր գործիքներ պատրաստելիս: Այդ նպատակով մետաղը հալում ու լցնում են նախապես պատրաստված կաղապարների մեջ և սառելուց հետո հանում կաղապարից:

 Նյութի անցումը հեղուկ վիճակից գազային վիճակի կոչվում է գոլորշացում: Հակառակ երևույթը, երբ նյութը գազային վիճակից անցնում է հեղուկ վիճակի, կոչվում է խտացում:

Հեղուկի գոլորշացումը տեղի է ունենում ցանկացած ջերմաստիճանում, սակայն որքան բարձր է ջերմաստիճանը, այնքան արագ է տեղի ունենում գոլորշացումը: Գոլորշացման արագությունը կախված է նաև հեղուկի տեսակից: Օրինակ` եթերը, սպիրտը միևնույն ջերմաստիճանում ավելի արագ են գոլորշանում, քան ջուրը:Երբ դրսում ցուրտ է, խոնավ բնակարանում ապակիները «քրտնում» են, դրանց վրա ջրի փոքրիկ կաթիլներ են հայտնվում:

Նմանապես ցուրտ և խոնավ գիշերներին դրսում խոտի վրա ցող է առաջանում: Նշված դեպքերում ջրային գոլորշին փոխակերպվում է ջրի, այսինքն՝ տեղի է ունենում խտացում:

Գոլորշացմամբ և խտացմամբ են պայմանավորված տեղումները (տե՛ս շարժանկար): Երկրի մակերևույթին գտնվող ջուրը գոլորշանալով սկսում է վեր բարձրանալ: Վերևում, որտեղ ջերմաստիճանը ցածր է, գոլորշին խտանում է և անձրևի տեսքով թափվում ներքև:

Գոլորշանում են նաև պինդ մարմինները, օրինակ՝ սառույցը։ Դրա հետևանքով դրսում կախված սպիտակեղենը չորանում է նաև ձմռան սառնամանիքին։ Հնարավոր է նաև հակառակը՝ գոլորշին անցնում է պինդ վիճակի: Օրինակ՝ եղյամի առաջացումը Գոլորշացման յուրահատուկ տեսակ է եռումը:
Հետևելով եռման պրոցեսին` կարելի է նկատել, թե անոթի հատակին ինչպես են առաջանում և, աստիճանաբար մեծանալով, վեր բարձրանում պղպջակներ (տե՛ս շարժանկար): Դրանք պարունակում են ջրում լուծված օդ և առաջացած ջրային գոլորշի: Յուրաքանչյուր հեղուկ եռում է խիստ որոշակի ջերմաստիճանում:

Այն ջերմաստիճանը, որի դեպքում հեղուկը եռում է, կոչվում է եռման ջերմաստիճան: Այն կախված է մթնոլորտային ճնշումից:
Նորմալ մթնոլորտային ճնշման դեպքում ջուրը եռում է 100°C ջերմաստիճանում: Եռման ողջ ընթացքում հեղուկի ջերմաստիճանը չի բարձրանում, չնայած մենք իրեն անընդհատ ջերմություն ենք հաղորդում: Հաղորդված ջերմությունը ծախսվում է ամբողջ ծավալից հեղուկի գոլորշացման համար:

Պատասխանել հարցերին

1. Ի՞նչ ջերմային երևույթներ գիտեք:

Հալումն ու պնդացումը, գոլորշացումն ու խտացումը, եռումը և ջերմային ընդարձակումը:

1. Ո՞ր երևույթներն են կոչվում հալում և պնդացում:

Նյութի անցումը պինդ վիճակից հեղուկ վիճակի կոչվում է հալում: Իսկ նրա հակառակ երևույթը կոչվում է պնդացում։

1. Ո՞ր եչրույթներն են կոչվում գոլորշացում և խտացում:

 Նյութի անցումը հեղուկ վիճակից գազային վիճակի կոչվում է գոլորշացում: Իսկ նրա հակառակ երևույթը, երբ նյութը գազային վիճակից անցնում է հեղուկ վիճակի, կոչվում է խտացում:

Բացի մեխանիկական էներգիայից գոյություն ունեն էներգիայի այլ բազմաթիվ տեսակներ՝ ջերմային, էլեկտրական, քիմիական, միջուկային և այլն:
1. Ջերմային էներգիա
Մարդիկ շատ վաղուց օգտագործում են վառելանյութերի այրումից առաջացող ջերմային էներգիան: Որպես վառելանյութ օգտագործում են քարածուխը, տորֆը, նավթը, բենզինը, մազութը, բնական գազը:

2. Էլեկտրական էներգիա
Ներկայումս մարդկության կողմից ամենաշատ օգտագործվող էներգիան էլեկտրական էներգիան է: Էներգիայի այլ տեսակների հետ համեմատած` էլեկտրական էներգիան ունի մի շարք առավելություններ. հեշտությամբ և քիչ կորուստներով տեղափոխվում է մեծ հեռավորություններ, ինչպես նաև էլեկտրական սարքերում կարող է փոխակերպվել էներգիայի այլ տեսակների:  

Օրինակ՝ էլեկտրաշարժիչներում էլեկտրական էներգիան վերածվում է մեխանիկական էներգիայի, ջեռուցիչ սարքերում` ջերմային էներգիայի, լուսավորող սարքերում` լուսային էներգիայի: Էլեկտրական էներգիա ստանում են տարբեր տիպի էլեկտրակայաններում՝  հիդրոէլեկտրակայաններում, ջերմաէլեկտրակայաններում, հողմաէլեկտրակայաններում,  արևի մարտկոցներում:

3. Միջուկային էներգիա Միջուկային էներգիան անջատվում է որոշ նյութերի (ուրան, պլուտոնիում) ատոմային միջուկների ճեղքման ընթացքում: Ատոմային էլեկտրակա-յաններում  այդ էներգիայի հաշվին էլեկտրաէներգիա է արտադրվում:

4. Քիմիական էներգիա

Քիմիական էներգիան անջատվում է տարբեր նյութերի միջև տեղի ունեցող քիմիական ռեակցիայի հետևանքով, ցանկացած վառելիքի այրման ժամանակ: Քիմիական էներգիայով են աշխատում:

5. Ճառագայթային էներգիա

Երկրի վրա կյանքը պայմանավորված է Արեգակից ստացվող ճառագայթային էներգիայով: Իր շնորհիվ է տեղի ունենում ջրի մեծ շրջապտույտը, առաջանում քամիները, օվկիանոսային հոսանքները: Նաև օգտագործվում ֆոտոսինթեզի համար:

Պատասխանել հարցերին

Լրացրու բաց թողնված բառը`
Երկրի վրա կյանքը պայմանավորված է Արեգակից ստացվող ճառագայթային էներգիայով:

Էներգիայի ի՞նչ տեսակներ են ձեզ հայտնի:

Ջերմային և քիմիական:

Իսպաներենում բայերը բաժանվում են 3 խմբի՝

1-ին խմբին են պատկանում այն բայերը որոնք ինֆինիտիվում ունեն ar վերջավորությունը։

2-րդ խմբին են պատկանում այն բայերը որոնք ինֆինիտիվում ունեն er վերջավորությունը։

3-րդ խոնարհմանը պատկանում են այն բայերը որոնք ինֆինիտիվում ունեն ir վերջավորությունը։

Յուրաքանչյուր խումբ ունի իր խոնարհման համապատասխան ձևը։ Բայի ar, er, ir վերջավորությունը ընկնում է, իսկ բայի արմատին ավելանում է համապատասխան վերջավորությունները։

1 estudiar-սովորել

• Yo estudio Nos estudiamos
• Tú estudias. Vos estudiáis
• El, ella, usted estudia Ellos, ellas, uds estudian

2 comer- ուտել

• Como Comemos
• Comes Coméis
• Come Comen

3 vivir -ապրել

• Vivo Vivimos
• Vives Vivís
• Vive Viven

• Del libro página 24 ejercicio 1,2

1. Rellena los huecos con la forma correcta del verbo.

Su Hermano vive (vivir) en Buenos Aires.

1) Pablo y Jorge estudian en el mismo colegio.

2) Yo como a las dos y veinte.

3) ¿Donde vives tu?

4) Jorge estudia musica.

5) Mis primos y yo vivimos en Arevalo.

6) ¿Donde comeis?

7) Mi madre trabaja en un hospital.

8) Maria y yo hablamos mucho por telefono.

9) Elena escribe en su diario todos los dias.

2. Completa estas preguntas con el verbo adecuado.

1) ¿Donde trabaja tu padre?

En un banco.

2) ¿Que estudias?

Historia del Arte.

3) ¿Donde come profesor.

En un restaurante.

4. ¿Donde Maria?

En Sevilla.

5. ¿Que estudiais vosotros?

Matematicas.

6. ¿Que comes tu?

Un bocadillo.

Հարցեր

• Ովքե՞ր էին փարավոնները։

Եգիպտական արքաները:

• Մի քանի նախադասությամբ ներկայացրու Ռամզես ll-ի գահակալման տարիները։

Նա խաղաղությաբ պայմանագիր կապեց

• Ի՞նչ գիտեք եգիպտական մշակույթի մասին։

Նրանք փարավոնին հարգում էին ինչպես աստծու։

• Ինչու՞ է հույն պատմիչ Հերոդոտոսը Եգիպտոսն անվանել Նեղոսի պարգև։

Որովհետև նրանց առաջին գյուղերը եղել են նեղոսի ափին:

Աղբյուրներ

Դասագիրք, էջ 21-24

Հին աշխարհի երկրներ. Եգիպտոս

Հին Եգիպտոսի արվեստը (տեսաֆիլմ)

Դասագիրք էջ 21-24

Հարցեր՝

Ի՞նչ գիտեք Շանիդար հնավայրի մասին։

Շանիդարը Պալեոլիթի վերջին շրջանի և մեզոլիթի կարևոր հուշարձանն է։ Այն երկնագնդի վաղ հողագործական և վաղ անասնապահական առաջին հնավայրերից է։

Բացատրե՛ք նեոլիթյան հեղափոխության էությունը

նեոլիթյան հեղափոխության էությունը նրանում է, որ մարդը սկզբում ապրում էր կենդանիների նման՝ սպառում էր միայն բնության պարգևած բարիքները, բայց երբ զարգացավ հողագործությունը և անասնապահությունը, մադն այլևս սպառող չէր այլ նա կարողանում էր արդեն իր համար ստեղծել անհրաժեշտ բարիքներ։

Մի քանի նախադասությամբ պատմե՛ք Ոսկե եռանկյունու մասին։

Ոսկե եռանկյունը անվանում են այն տարածքը, որտեղ կան բազմաթիվ նեոլիթյան հուշարձաններ։ «Ոսկե եռանկյունը» կարևոր հուշարձաններից էր Պորտաբլուրը։

Էնեոլիթյան ի՞նչ հուշարձաններ կարող եք թվարկել։

Հուշարձաններն են՝ Առատաշենը և Թեղուտը, որոնք գտնվում են Արարատյան դաշտում։

6. Ենթադրենք` տրված է մի թիվ: Նշանակել այն որևէ լատիներեն
տառով և տառային արտահայտության տեսքով գրի՛ առեք.

ա) այդ թվի կրկնապատիկը,

K x 2

գ) այդ թվի երկու երրորդը,

K x 2/3

ե) այդ թվից 10-ով փոքր թիվը:

K — 10

9. Կատարել հաշվումները, եթե a = 3.

ա) 3 ⋅ a + 386 = 395

3 x 3 + 386 = 395

3 x 3 = 9

9 + 386 = 395

գ) (17 – a) ⋅ 3 = 42

(17 — 3) x 3 = 42

17 — 3 = 14

14 x 3 =42

ե) (78 ։ a + 99 ։ a) ⋅ 5 =295

(78 : 3 + 99 : 3) x 5 = 295

78 : 3 = 26

99 : 3 = 33

26 + 33 = 59

59 x 5 = 295

20. AB հատվածի վրա նշված է մի C կետ։ Քանի՞ անգամ է AC և CB
հատվածների միջնակետերի հեռավորությունը փոքր AB հատվածի
երկարությունից։

Պատ․՝ 2 անգամ։

Спорт играет важную роль в нашей жизни. Многие люди занимаются спортом, потому что хотят быть здоровыми и сильными.

Физкультура и спорт дарят заряд бодрости и оптимизма, укрепляют иммунитет и спасают человека от различных заболеваний. Спорт напрямую связан с закаливанием, что очень важно, ведь стойкость человека к внешним факторам, таким как низкие температуры, сырость или зной, обеспечивает его хорошее здоровье на протяжении всей жизни.

Чтобы быть здоровыми, люди посещают занятия по йоге и аэробике, делают гимнастические упражнения. Другие играют в футбол, баскетбол, волейбол, в бадминтон или в теннис. Третьи ходят в спортзал и занимаются на тренажёрах. Четвёртые бегают по утрам или по вечерам.

Некоторые люди принимают участие в соревнованиях, другие предпочитают смотреть их по телевизору.

Занятия спортом сначала утомляют. Однако со временем человек начинает ощущать легкость, гибкость, выносливость своего тела и силу мышц. Отличная физическая форма – достойная награда тому, кто с готовностью преодолевает лень и уверенно стремится навстречу собственному совершенству.

2. ПОСЛЕТЕКСТОВЫЕ ВОПРОСЫ И ЗАДАНИЯ

Вопросы:

1. С какого возраста лучше начинать заниматься спортом?

С 5 лет лучше начинать заниматься спортом.

1. Какие виды спорта вы знаете?

Плавание, гимнастика, баскетбол, волейбол.

1. Как приучить себя к занятиям спортом?
   

Нужно с детство закяться, не бояться трудностей. Спорт требует много сил и выносливости.

Задание 1. Переставьте буквы, чтобы получились названия видов спорта.

• Б А Д И М Н О Т Н — Бадминтон
• Ф У Л Т Б О — Футбол
• Б А С Б О Л К Е Т — Баскетбол
• К О Б С — Бокс
• Н И С Т Е Н — Теннис
• В О Л Б О Л Е Й — Волейбол
• К Е Й Х О К — Хоккей
• Б О Л Б Е Й С — Бейсбол
• Б О Р Д С Н О У — Сноуборд
• П Л А Н И Е В А — Плавание.

92. Կարդալ թվերը:

Ա) 5058

Բ) 32001

Գ) 6340078

Դ) 76438499

Ե) 53810003

Զ) 73231

Է) 9876543210

Ը) 10101010

Թ) 10000001

94. Մեծ թվերը գրի առնելու համար oգտագործում են կրճատումներ ՝ հազ. (հազար),  մլն (միլիոն), միլդ (միլիարդ):

Ա) Օգտագորելով այդ կրճատումները ՝  գրե՛ք 504071223, 7250613704, 99320634001 թվերը:

Բ) Միայն թանշաններով գրի առեք հետևյալ թվերը.

302 մլն 35 հազ=, 93 միլդ 701 մլն 96 հազ=, 1 միլդ  200 հազ=,  65 միլդ 5 մլն  693 հազ=:

Երկրի մակերևույթն ամենուրեք նույն ձևը չունի: Մայրցամաքների վրա և օվկիանոսների հատակում կան բազմաթիվ անհարթություններ՝ հարթավայրեր, լեռներ, բլուրներ, ձորեր, խորն անդունդներ ե այլն:

Մակերևույթի բոլոր ձեերն առաջանում են Երկրի ներքին (ներծին) ե արտաքին (արտածին) ուժերի շնորհիվ: Ներծին ուժերից ձեզ արդեն հայտ­նի են երկրակեղևի ուղղաձիգ ե հորիզոնական շարժումներր, երկրաշարժերն ու հրաբխային ժայթքումներր: Այս ուժերի ազդեցությամբ երկրակեղևի  առանձին տեղամասեր կոտրատվում է, որոշ մասեր բարձրանում են, մյուսներր՝ իջնում, տեղի է ունենում ապարաշերտերի ծալքավորում:

Երկրի մակերեույթի փոփոխող արտածին ուժերից են Արեգակի էներ­գիան, հոսող ջուրր, քամին, սառցադաշտերր, ծովերի ալեբախությունը և, անշուշտ, մարդու ներգործությունը:

Այդ երկու ուժերը հավերժ պայքարի մեջ են: Ներծին ուժերն ստեղծում են անհարթություններ՝ նոր լեռներ, իջվածքներ և այլն: Իսկ արտածին ուժերը, դրան հակառակ, քայքայում են լեռնային ապարներր, լցնում իջվածքներր և հարթեցնում մակերևույթր: Արտածին ուժերին միլիոնավոր տարի­ներ են անհրաժեշտ՝ լեռներր հարթեցնելու համար: Մինչդեռ ներծին ուժերը րոպեների րնթացքում կարող են հրաբխային նոր լեռներ գոյացնել:

Այսպիսով՝ ներծին ե արտածին ուժերի շնորհիվ ձևավորվել են Երկրի մակերևույթի ներկա ձևերր:

Երկրի մակերեույթի հիմնական ձևերն են հարթավայրերն ու լեռներր: Մակերևույթի այս ձևերն իրարից տարբերվում են ծովի մակարդակից իրենց բարձրությամբ: Առանձնացնում են բարձրության երկու տեսակ՝ բա­ցարձակ և հարաբերական:

Ցամաքի վրա որևէ կետի բարձրությունը ծովի (օվկիանոսի) մակար­դակից կոչվում է բացարձակ բարձրություն:

Օրինակ՝ Երեանի բարձրությունր ծովի մակարդակից մոտ 1000 մ է, իսկ Մեծ Արարատինը՝ 5165 մ: Ծովի մակարդակից Երկրի մակերևույթի ա­մենաբարձր կետր Ջոմոլունգմա (էվերեստ) լեռնագագաթն է՝ 8848 մ:

Երկու կետերի բացարձակ բարձրությունների տարբերությունը կոչվում է հարաբերական բարձրություն:

Օրինակ՝ Մեծ Արարատի հարաբերական բարձրությունր Երևանի նկատմամբ 4165 մ է, այսինքն՝  5165 մ — 1000 մ = 4165 մ:

Երկրի մակերևույթի հիմնական ձևերից ծանոթանանք հարթավայրերին:

Հարթավայրերր ցամաքի հարթ կամ թույլ բլրավետ, րնդարձակ տարածություններն են:

Հարթավայրերր զբաղեցնում են ցամաքի մակերեույթի 3/5 մասր:

Հարթավայրերն առաջանում են տարրեր ճանապարհով:

1. Լեռների քայքայման հետևանքով: Հնագույն լեռները միլիոնավոր տարիների րնթացքում արտածին ուժերի ազդեցությամբ քայքայ­վում են ու վերածվում հարթ տարածքների:
2. Ծովի հատակի բարձրացման պատճառով: Երկրակեղեի ուղղաձիգ շարժումների հետևանքով՝ նստվածքներով ծածկված ծովի հատակը դանդաղ բարձրանում է և վերածվում ցամաքի:
3. Լավային հոսքերի հետեանքով: Հրարխի ժայթքումից առաջացած լավան հոսելով լցվում է գոգավոր տարածություններ և հարթեցնում: Նման ձևով առաջացած հարթավայրերր սովորարար փոքր են լի­նում, օրինակ՝ մեր երկրում՝ Աշոցքի, Կոտայքի և այլ հարթավայ­րի։

• Գետերի ջրաբերուկների կուտակ­ման հետևանքով: Խոշոր գետերի մի­ջոցով տեղափոխված նյութերր (գլա­քար, խիճ, ավազ, տիղմ ե այլն), կուտակվելով, առաջացնում են հարթա­վայրեր: Նման եղանակով գոյացած աշխարհի խոշոր հարթա­վայրերից են՝ Ամազոնի, Մեծ Չինական, Սիջագետքի ե այլն:

Ըստ օվկիանոսի մակարդակից ունեցած րարձրության՝ հարթավայրերր լինում են դաշտավայրեր (մինչև 200 մ), րարձրավայրեր (մինչև 500 մ), սարահարթեր (500 մ-ից րարձր) ե ցածրավայրեր (օվկիանոսի մակարդակից ցածր):

Սարահարթ

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ ուժերի ազդեցությամբ է ձևավորվում Երկրի մակերևույթը:
   2. Որո՞նք են Երկրի մակերևույթի հիմնական ձևերը: Ի՞նչ է հարթա­վայրը:
   3. Ի՞նչ են ցույց տալիս բացարձակ և հարաբերական բարձրություն­ները:
   4. Հարթավայրերն ըստ ծագման ի՞նչ տեսակների են լինում։
   5. Հարթավայրերն ըստ բացարձակ բարձրության ի՞նչ տեսակների են լինում

Երկրի Հեր Երկիր մոլորակի ձևի և չափերի մասին պատկերացումները հնագույն ժամանակներում եղել են շատ պարզունակ:

Երկրի գնդաձևության գաղափարը տրվել է դեռես մ.թ.ա. 6-5-րդ դարե­րում հայտնի փիլիսոփա Պյութագորասի կողմից, իսկ հետագայում (մ.թ.ա. 3-2-րդ դար) Արիստոտելը տվեց գնդաձևության ամենապարզ ապացույցը: Նա ուշադրություն դարձրեց այն հանգամանքին, որ Լուսնի վրա ընկնող Երկրի ստվերն ունի շրջանագծի ձև:

Միջին դարերում Երկրի գնդաձևության գաղափարը մոռացության մատնվեց: Այնինչ Հայաստանում դեռևս 7-րդ դարում Անանիա Շիրակացու հայտնի «Աշխարհացույցի» հիմքում դրված էր Երկրի գնդաձևության գաղափարը:

1522 թ. Ֆերնան Մագելանի շուրջերկրյա ճանապարհորդությունը դար­ձավ Երկրի գնդաձևության առաջին իրական ապացույցը:

Երկրի գնդաձևության վերջնական և տեսանելի ապացույցը տիեզերանավերից կատարված լուսանկարներն են:

Երկրի չափերը: Մինչև երկրի չափերին անցնելր՝ ծանոթանանք Երկ­րի առանցք և բևեռներ տերմիններին: Երկրի առանցքն այն երևակայական գիծն է, որն անցնում է նրա կենտրոնով, և որի շուրջը պտտվում է Եր­կիրը: Երկրի առանցքի երկու հակադիր կետերը, որոնք հատվում են նրա մակերևույթի հետ, կոչվում են բևեռներ:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Երկիրն իրական գունդ չէ, այլ՝ բևեռներից սեղմված է:

Երկրի ամենամեծ շրջագիծը, որը երկիրը բաժանում է երկու հավա­սար մասերի, կոչվում է հասարակած, որի երկարությունը մոտ 40000 կմ է: Հասարակածին զուգահեռ տարված երևակայական շրջագծերը կոչ­վում ես զուգահեռականներ, իսկ Երկրի բևեռներով անցնող ե- րեակայականկիսաշրջագծերը միջօրեականներ:

Ինչպես միջօրեականները, այնպես էլ զուգահեռականները գլոբուսի և քարտեզի վրա նշվում են աստիճաններով: Բնականաբար, 0⁰-ի զուգահեռականը հասարակածն է, իսկ հետաքրքիր է, թե ո՞րն է 0⁰-ի միջօրեականը:

Միջազգային համաձայնությամբ՝ Լոնդոնի մոտ գտնվող Գրինվիչի աստղադիտարանի վրայով անցնող միջօրեականն ընդունվել է որպես զրո­յական կամ գլխավոր միջօրեական: Ընդունված է գլխավոր մի­ջօրեականով և դրա հակառակ կողմով անցնող 180⁰-ի միջօրեականով երկրագունդը բաժանել արևելյան և արևմտյան կիսագնդերի:

Միջօրեականների ու զուգահեռականների միմյանց հետ հատումից առաջացած ցանցը կոչվում է աստիճանացանց:

Աստիճանացանցի օգնությամբ որոշում են որևէ օբյեկտի՝ քաղաքի, գյուղի, տվյալ վայրի կամ օվկիանոսում լողացող նավի «հասցեն»՝ աշ­խարհագրական կոորդինատները գլոբուսի կամ քարտեզի վրա: Աշխարհագրական կոորդինատներն են աշխարհագրական լայնությու­նը և երկայնությունը:

Աշխարհագրական լայնությունր ցույց է տալիս Երկրի մակերևույթի որևէ կետի հեռավորությունը հասարակածից դեպի բեեռներ՝ աստիճան­ներով արտահայտված:

Աշխարհագրական լայնությունր լինում է հյուսիսային (հս. լ.), և հա­րավային (հվ. լ.):

Օրինակ՝ Երևանը գտնվում է հս. լ. մոտ 40⁰ զուգահեռականի վրա: Սա­կայն այդ լայնության վրա կան բազմաթիվ այլ քաղաքներ: Հետեաբար՝ անհրաժեշտ է իմանալ նաև մյուս կոորդինատը՝ աշխարհագրական եր­կայնությունը:

Աշխարհագրական երկայնությունը ցույց է տալիս Երկրի մակերևույթի որևէ կետի հեռավորությունը սկզբնական մի­ջօրեականից դեպի արևելք կամ արևմուտք՝ աստիճաններով արտահայտ­ված:

Աշխարհագրական երկայնությունր լինում է արևելյան (արլ. ե.) ե արևմտյան (արմ. ե.): Օրինակ՝ Երեանը գտնվում է արլ. ե. 44,5⁰ միջօրեականի վրա:

Այսպիսով՝ Երևանի աշխարհագրական կոորդինատներն են հս. լ. 40⁰ ե արլ. ե. 44,5⁰, այսինքն՝ Երևանը գտնվում է դրանց հատման կետում: Քարտեզ: Ունենալով պատկերացում Երկրի ձևի ու չափերի, դրա վրա գտնվող օբյեկտների մասին, ինչպես նաև՝ դրանք ավելի կիրառական դարձնելու համար, անհրաժեշտություն է առաջացել երկրագունդը կամ նրա առանձին մասերը պատկերել թղթի կամ որևէ հարթության վրա, ինչն անվանել են աշխարհագրական քարտեզ:

Տարբեր քարտեզներից կազմված գիրքը կոչվում է ատլաս:

Գլոբուս: Երկրագնդի մանրակերտը կոչ­վում է գլոբուս, որր լատիներեն նշանակում է գունդ: Գլոբուսը հնարավորու­թյուն է տալիս երկրագունդը տեսնելու ամ­բողջությամբ :

Առաջին հաջողված գլոբուսը պատրաս­տել է գերմանացի աշխարհագետ Մարտին Բեհայմը 15-րդ դարում:

Առաջին հայատառ գլոբուսը պատրաստվել է Վիեննայի Մխիթարյան Միաբանությու­նում 1850 թ. և գտնվում է Միաբանության թանգարանում: